Dossier
Kabinetscrisis

Nieuws

Van dag tot dag

Achtergrond

Documenten

Discussie

Als PvdA en VVD een nieuwe paarse coalitie willen, dus mét D66, zullen ze concessies moeten doen op het terrein van de bestuurlijke vernieuwing. Deskundigen zetten de mogelijkheden op een rijtje.

Door onze redacteur FLORIS VAN STRAATEN

DEN HAAG, 22 MEI. Wie meer Paars wil, ontkomt er niet aan D66 ruimhartig schadeloos te stellen voor het verlies van het staatkundige 'kroonjuweel' van de partij, het correctief referendum. Hoewel D66- leider De Graaf vooralsnog weinig geestdrift toont voor zo'n exercitie, zien deskundigen op het terrein van de bestuurlijke vernieuwing wel degelijk mogelijkheden om de teleurgestelde democraten ter wille te zijn.

De mogelijke concessies lopen uiteen van het aanpassen van het referendum tot een versnelde invoering van de gekozen burgemeester. Minder kansrijk lijken voorstellen voor een gekozen minister-president en een gekozen commissaris van de koningin, waar de partij nog hoopvol over spreekt in zijn verkiezingsprogramma.

De Leidse politicoloog prof. R. Andeweg wijst erop dat een derde kabinet-Kok heel wel zou kunnen afspreken een consultatief referendum in te voeren, waarvan de uitslag niet bindend is. Daarvoor is geen grondwetswijziging nodig. Een enkelvoudige meerderheid in Tweede en Eerste Kamer is al voldoende om het aanvaard te krijgen. Hoewel zo'n consultatief referendum - in tegenstelling tot het correctieve - juridisch niet bindend is, is het dat in de praktijk wel, aldus Andeweg. "Ik moet de politicus nog zien, die zo'n uitslag over een belangrijk onderwerp naast zich neerlegt. Dat zou bijna op politieke zelfmoord neerkomen." Volgens hem tonen ervaringen in Engeland, België, Zweden, Finland en Noorwegen aan dat consultatieve referenda heel goed werken.

Als D66 met zo'n opzet zou instemmen, zou de partij bovendien een tweede 'kroonjuweel' binnen handbereik houden, aldus Andeweg: de invoering van de gekozen burgemeester en een strakkere scheiding tussen colleges van B en W en gemeenteraad. "Ook dat laat D66 tussen de vingers doorglippen door nu uit het kabinet te stappen", stelt Andeweg. De andere coalitiepartijen staan immers minder te trappelen voor zulke hervormingen dan de democraten zelf. Door stevige afspraken te maken over de invoering van dergelijke hervormingen en hiervoor vóór herintreding in de coalitie een strak tijdsschema op te stellen, zou D66 alsnog iets binnen kunnen halen.

Momenteel voltooit een staatscommissie onder leiding van de Groningse hoogleraar prof. D.J. Elzinga een studie naar de mogelijkheden voor de invoer van het gekozen-burgemeesterschap. In december zal zij verslag uitbrengen van haar bevindingen. Een vraag hierbij is overigens of zo'n vergaande staatkundige hervorming wel zo snel kan worden afgewikkeld. H. van der Linden, secretaris van de staatscommissie, kan niet direct zeggen in hoeverre de commissie haar werk zou kunnen versnellen. Volgende week zal ze de gevolgen van de politieke gebeurtenissen van de afgelopen week doornemen.

G. Schouw, de voorzitter van het wetenschappelijk bureau van D66 die zich intensief met staatkundige vernieuwing heeft beziggehouden, gelooft echter niet dat de droom van de partij van de gekozen burgemeester zo makkelijk verwezenlijkt kan worden. De VVD voelt hier immers weinig voor. Schouw ziet betere perspectieven voor het correctieve referendum, de zaak waarover het kabinet deze week struikelde. In het wetsvoorstel dat door toedoen van VVD-senator Wiegel net geen tweederde meerderheid haalde, waren verscheidene drempels ingebouwd. Eerst moesten er 40.000 mensen interesse voor tonen. Na indiening van een formele aanvraag moesten vervolgens nog eens 600.000 mensen hun handtekening zetten onder een steunbetuiging voor het referendum. Bij het referendum zelf zou vervolgens zeker 30 procent van de kiesgerechtigden tegen moeten zijn, alvorens politici een wetsvoorstel dienden te heroverwegen. Volgens Schouw zouden de andere partijen D66 ter wille kunnen zijn door die drempels wat te verlagen.

D66 staat intussen voor een lastig dilemma. Als de partij inderdaad zoveel gelegen is aan de realisatie van staatkundige vernieuwing als haar leiders de afgelopen dagen steeds hebben gezegd, dan is ze eigenlijk veroordeeld tot voortzetting van de paarse coalitie. Bij een andere coalitie zou immers al snel de VVD moeten worden ingeruild voor het CDA, dat nog veel afwijzender tegenover staatkundige vernieuwing staat dan de liberalen. Ook PvdA-fractieleider Melkert zinspeelde hierop woensdagavond al. Om van zijn goede wil te getuigen bood hij ogenblikkelijk aan samen met D66 en "het verlichte deel van de VVD" een nieuw wetsontwerp voor het correctief referendum in te dienen.