Dossier
Kabinetscrisis

Nieuws

Van dag tot dag

Achtergrond

Documenten

Discussie

Hoe groot is de kans dat Paars II door de mogelijke tussenkomst van een informateur gerepareerd kan worden?

Door onze redacteuren GIJSBERT VAN ES en
KEES VAN DER MALEN

DEN HAAG, 21 MEI. Iedere nuance telt bij de adviezen die de fractieleiders in de Tweede Kamer uitbrengen aan koningin Beatrix. Getalsmatig bezien is het beeld helder. Een Kamermeerderheid van PvdA en VVD wil reconstructie van het zittende kabinet. Een minderheid van CDA, D66 en GroenLinks vraagt verkiezingen. Alleen al op grond van deze verhouding kan de koningin vandaag veilig een informateur aanwijzen die moet onderzoeken of het tweede paarse kabinet weer op de been te helpen valt.

Op het eerste gezicht is een poging tot herstel van de coalitie kansloos. D66-leider De Graaf zei woensdag in de Tweede Kamer dat met de verwerping van het referendum door toedoen van VVD-senator Wiegel "iets onherstelbaars is gebeurd". Hij noemde het letterlijk "niet mogelijk" dat D66 zijn bewindslieden weer in het kabinet laat terugkeren.

Gisteren koos De Graaf minder stellige bewoordingen. In zijn brief aan koningin Beatrix schrijft hij dat "de programmatische en politieke grondslag van het kabinet zeer ernstig is aangetast". Hij schrijft ook dat het " wenselijk lijkt" nieuwe verkiezingen uit te schrijven.

Mag op deze woorden exegese worden gepleegd? Ja. De Graaf zelf liet in een toelichting weten dat "ieder woord in de brief gewogen is". Hij zei ook dat hij loyaal zou deelnemen aan verzoenende gesprekken. Die bereidheid mocht worden opgevat "als meer dan alleen beleefdheid jegens de majesteit", zei De Graaf. Alleen, hij "kon niet bedenken" wat de coalitiepartners hem nog te bieden zouden hebben. Maar "ik ben altijd geïnteresseerd in uitwegen". PvdA-fractieleider Melkert zag die uitweg in beginsel wel. Wat hem betreft is een nieuwe onderhandelingsronde over het regeerakkoord een reële optie. Van 'openbreken' wilde hij nu niet direct spreken, maar 'aanvullingen' moesten mogelijk zijn. De gekozen burgemeester, ook een 'eminent punt' van D66, is zo'n onderwerp, zo wilde Melkert niet ontkennen. Daarover is vorige zomer in het tweede paarse regeerakkoord een nogal waterig compromis gesloten. Wellicht is hierbij nu iets meer duidelijkheid te scheppen, maar Melkert wilde niet op komende gesprekken voortuitlopen. En hij kon "nog wel tientallen andere onderwerpen bedenken."

PvdA en VVD beseffen dat ze D66 alleen in de coalitie kunnen terugkrijgen wanneer ze wezenlijk iets te bieden hebben. PvdA- fractieleider Melkert heeft daarmee gisteren voorzichtig een begin gemaakt. Zijn partij rekent dezer dagen met twee scenario's: reconstructie én verkiezingen. Alleen al de poging tot reparatie kan de PvdA winst opleveren. Want óf het kabinet gaat weer 'missionair' aan de slag, óf de PvdA beschikt in verkiezingstijd over een nog sterkere boodschap. Die boodschap kan dan zijn: wij hebben deze crisis niet gewild en D66 en/of VVD hebben uiteindelijk niet meegewerkt om een uitweg te vinden.

De redenering van de PvdA vertoont één zwakke schakel. Dat is de aperte afwijzing om samen met de VVD door te gaan. Staatsrechtelijk bezien zijn er weinig belemmeringen voor een 'nieuw- paarse' coalitie van PvdA en VVD. Samen beschikken ze in de Tweede Kamer over een duidelijke meerderheid van 83 zetels. In de volgende week te kiezen nieuwe Eerste Kamer zal die meerderheid er net niet zijn, maar met enige politieke wil zou 'gedoogsteun' nog wel te organiseren zijn.

De PvdA wijst deze mogelijkheid af met als argument dat een coalitie met de VVD buiten het mandaat valt dat 'de kiezers' in 1998 hebben verleend. Immers, voortzetting van Paars I was door alledrie de coalitiegenoten tot inzet van de verkiezingen gemaakt.

Het is een redenering. Maar even zo goed - en wellicht met meer kracht - valt te verdedigen dat het electoraat juist aan de PvdA (acht zetels winst) en aan de VVD (zeven zetels winst) een mandaat heeft gegeven om door te regeren en niet aan D66 (tien zetels verlies).

De vorming van een PvdA/VVD-kabinet is door VVD-leider Dijkstal geopperd als een 'second best'-oplossing. Ook hij kan straks, als het uitschrijven van verkiezingen onvermijdelijk is gebleken, met verve uitdragen dat hij twee oplossing had: oud-paars en nieuw-paars.

D66-leider De Graaf kan vooralsnog "geen enkele oplossingen" bekennen om het kabinet te repareren. Maar D66 zomaar loslaten - dat is niet wat PvdA en VVD zonder slag of stoot wensen te laten gebeuren.