IDFA december 1995

De moeizame terugkeer van de Franse tv-documentaire

Op het IDFA is de `Franse documentaire' een van de thema's. Net als in Nederland was ooit de publieke televisie in Frankrijk een belangrijke producent van documentaires, totdat zij in crisis geraakte.

Door RAYMOND VAN DEN BOOGAARD
Vreugde op het Parijse hoofdkwartier van Franse Canal Plus, het meest succesvolle abonnee-televisiebedrijf van Europa. ,,Het schijnt dat mensen zich abonneren naar aanleiding van De val van Joegoslavië vanavond'', zegt Anna Glogowoski van de afdeling `documentaire' van Canal Plus. Een documentaire als abonnee-trekker - dat is in het tienjarig bestaan van de zender, die gespecialiseerd is in speelfilms en sport en waar de documentaires maar een bijzaak vormen, nog niet vertoond.

Canal Plus is, met bijna vier miljoen abonnees, zeker het succesvolste element van de grote veranderingen die zich sinds het begin van de jaren tachtig in het Franse medialandschap hebben voltrokken. De marktpenetratie van deze abonnee-zender kent zijn gelijke in Europa niet.

Andere veranderingen zijn beduidend minder bevredigend verlopen: de verkoop van de Franse publieke zender TF1 aan een commerciële onderneming, heeft van dit vlaggeschip van de Franse televisie een inhoudelijk bedenkelijke, en niet buitengewoon renderende pulp-zender gemaakt. De twee resterende traditionele publieke televisiekanalen, France 2 en France 3, zijn uit concurrentie-overwegingen een heel eind meegegaan in de verpulping van hun programma's. Eén van de gevolgen: exit de documentaire traditie van de Franse televisie.

Canal Plus heeft zich in Frankrijk en daarbuiten ontwikkeld tot een belangrijk co-producent van speelfilms. Maar biedt de commerciële sektor ook soelaas voor de herleving van de documentaire? ,,We hebben 200 mogelijkheden voor het programmeren van een documentaire per jaar, herhalingen niet meegerekend'', zegt Glogowski. Maar voor een belangrijk deel gaat het daarbij om reisverslagen en natuurfilms, waarvan de kijkers maar geen genoeg kunnen krijgen. Langere documentaires van speelfilm-lengte zijn bij Canal Plus voorshands nog een uitzondering.

,,Dat wordt anders'', voorspelt Glogowski. De Franse overheid heeft net nieuwe voorwaarden gesteld aan de verlenging van de zendvergunning van Canal Plus, waarbij het minimum-aantal in Europa geproduceerde films in het totale filmaanbod tot zestig procent wordt verhoogd en de verplichting te investeren in het produceren van Europese films wordt verzwaard. ,,Op die manier zal het voor ons aantrekkelijker worden te investeren in documentaires, omdat die nog altijd goedkoper zijn dan speelfilms'', denkt Glogowski. ,,Een documentaire kost immers zo rond de vijf miljoen frank (rond 1,6 miljoen gulden), terwijl een low budget speelfilm nauwelijks voor minder dan vijftien miljoen frank (vijf miljoen gulden) te maken is''.

Tegelijkertijd vervult dit vooruitzicht Canal Plus met zorg, want goede documentaires zijn moeilijk te vinden, meent Glogowski. ,,De snelle reportage is door de televisie zozeer in zwang geraakt dat de `auteurs' in het documentaire ontbreken. Een goede documentaire doorkruist de grenzen van tijd en landen, maar er zijn er maar weinigen die zo'n verhaal kunnen vertellen''. Voor het opzetten van internationale coprodukties speelt bovendien nog het bezwaar, meent Glogowski, dat Franse documentaires veelal zeer-Frans zijn geöriënteerd, en hun werk derhalve weinig aanspreekt over de grens.

Dat laatste bezwaar valt bij Thierry Garrel, hoofd van de Franse afdeling documentaires van de kleine publieke televisiezender Arte, niet in goede aarde. ,,Europa bestaat als een verzameling specifieke culturen, of het bestaat niet'', zegt hij. Arte is een door Frankrijk en Duitsland opgezette publieke zender voor culturele programma's. Garrels afdeling neemt de inbreng aan documentaires voor de Franse helft van de programmering voor zijn rekening, ook veelal langs de weg van de co-produktie. De verrichtingen van zijn Duitse collega's vervullen hem met een zeker misprijzen: ,,hun films komen meestal uit de grote, logge apparaten van de Duitse publieke omroepen. Het zijn machines waar je aan de ene kant ideeën instopt, en aan de andere kant komen de documentaires eruit''.

Ook Garrel is op zoek naar `auteurs' in de documentaire en heeft daarvoor zo'n 130 à 140 plaatsen in het programma per jaar ter beschikking, herhalingen niet meegerekend. Documentaires, meent hij, behoren tot een van de belangrijkste opdrachten voor de publieke televisie. ,,Het gaat erom aan de ééndimensionaliteit van de nieuwsvoorziening te ontsnappen. Documentaires zijn een onvervangbaar element in het verwerven van kennis over de wereld waarin wij leven, een maatschappij moet er recht op hebben, zoals zij recht heeft op onderwijs, of gezondheidszorg''.

Garrel denkt niet dat Canal Plus, of in documentaires gespecialiseerde commerciële televisiestations als het Amerikaanse Discovery of het Franse Planète die functie ooit kunnen overnemen. ,,Dat blijft toch voor een groot deel beperkt tot gemakkelijk te verkopen natuurfilms of films over exotische landen''.

Ofschoon Arte een budget hanteert dat nog geen vijfde bedraagt van dat van de traditionele Franse publieke zenders, doet de afdeling van Garrel druk aan co-produktie. Maar ook hier rijst de klacht aan het gebrek aan `auteurs' en geschikte projekten. ,,Er komen bij ons per jaar zo'n 1500 ideeën binnen voor documenmtaires'', vertelt Garrel. ,,Maar geschikte plannen zijn zeldzaam: ik wil een verhaal uit de eerste hand, met grote kennis van het onderwerp, en een duidelijke betrokkenheid''.

Voor Arte zowel als Canal Plus geldt, dat co-produktie in de eerste plaats internationale co-produktie betekent, en derhalve mede afhankelijk is van een verkoopbaarheid van de documentaire naar verschillende internationale markten. Dat de Nederlandse omroeporganisaties het op de internationale co-produktiemarkt, ook op het Forum voor co-produkties dat in het kader van het IDFA plaatsvindt, zo duidelijk ontbreken, verwondert Glogowski en Garrel dan ook hogelijk.