Dossier Amerikaanse Verkiezingen 2000

Nieuws

Uitslagen

Kandidaten

Debatten

Voorrondes

Links

J.H. Sampiemon
De race naar het Witte Huis is de afgelopen week in de hoogste versnelling geraakt. De Democraten namen het zekere voor het onzekere en maakten nog voor het weekeinde bij het Hooggerechtshof van Florida bezwaar tegen de opstelling van de Secretary of State van die staat. Deze had bepaald dat de na vorige week dinsdag handmatig opnieuw getelde stemmen niet meer in het eindresultaat zouden worden opgenomen. Een lagere rechter gaf de bewindsvrouw gelijk. Het Hof oordeelde afgelopen dinsdag anders. "Een accurate telling van de stemmen is een van de essentiële grondslagen van onze democratie", lieten de zeven opperrechters eensgezind weten. Het oordeel van de Secretary of State achtten zij "een hypertechnisch steunen op een wettelijke voorziening".

Na de eerdere rechterlijke vaststelling dat handmatig tellen in Florida legaal is, was deze uitspraak het tweede succes voor het Gore-kamp in het gevecht om het resultaat van de presidentsverkiezingen in die staat. De handmatige hertelling kon niet alleen doorgaan, het Hof dwingt de verantwoordelijke regeringsfunctionaris het resultaat van die hertelling te certificeren, aanstaande zondag of maandag - bijna twee weken na de door deze functionaris vastgestelde limiet voor certificatie. Maar al spoedig na dit belangrijke vonnis bleek het een tweesnijdend zwaard te zijn. De dichtbevolkte en Democratisch georiënteerde Miami Dade County, waarop het Gore-kamp zijn hoop had gevestigd, staakte in de loop van woensdag de hertelling. De verantwoordelijke autoriteiten verklaarden geen kans te zien voor zondagavond het werk te klaren.

Het Hooggerechtshof bevond zich tussen twee vuren, zoveel werd al duidelijk tijdens de openbare behandeling van de eis der Democraten. Enerzijds wilde het Hof zoveel als mogelijk recht doen aan de kiezers die onduidelijke stembiljetten hadden ingeleverd, anderzijds wenste het ruimte te behouden voor het maken van bezwaar tegen de officiële uitslag. Uiterlijk op 12 december moeten de kiesmannen bekend zijn. Tussen de certificatie van de uitslagen en die datum dient de behandeling van eventuele bezwaren haar beslag te krijgen. Het was door alle trammelant over de hertellingen onzeker geworden of een behoorlijke afwikkeling van eventuele bezwaren tegen de gewaarmerkte uitslag nog tot de praktische mogelijkheden behoorde. Het Hof heeft een Salomonsoordeel willen vellen. Maar Dade County hield het na veel interne strijd voor gezien.

De uitspraak van de hoogste rechter in Florida heeft intussen niet de verhoopte rust gebracht. Zoveel als mogelijk heeft het hof de lokale verkiezingsautoriteiten in hun waarde gelaten. De rechters hebben bijvoorbeeld, ondanks verzoeken daartoe, nauwelijks criteria aangegeven voor de wijze waarop handmatige hertelling zich moet voltrekken. Anderzijds heeft het Hof met zijn strenge tijdslimiet diezelfde autoriteiten in verlegenheid gebracht. In Dade County leidde dat tot een fikse rel. In de tijd die restte konden alleen de zeer twijfelachtige biljetten nog worden beoordeeld, was aanvankelijk het besluit. Maar toen de Republikeinen zich hiertegen te weer stelden, gaven de verantwoordelijken er maar helemaal de brui aan. Tegelijkertijd stelde een andere rechter in een ander stemdistrict dat ook 'dimples' - lichte indrukken in de stemvakjes - mogen worden beoordeeld om de bedoeling van de kiezer alsnog te achterhalen.

"Het effect van de opinie van het Hof zal zijn dat stemmen in verschillende delen van Florida verschillend zullen worden beoordeeld", verklaarde kandidaat Bush in een reactie. Hij had er nog aan kunnen toevoegen dat in Dade County sommige stemmen verschillend werden beoordeeld op verschillende tijdstippen. Daar zijn stembiljetten die aanvankelijk machinaal ter zijde waren gelegd, die vervolgens na handmatige hertelling alsnog in de uitslag werden opgenomen, na het besluit de hertelling stop te zetten toch weer afgevoerd. Ook deze zaak is overigens bij de rechter aanhangig gemaakt. Door het Gore-kamp.

Dimples en 'chads' (niet helemaal doorgeprikte stemvakjes) hangend aan één hoek, twee of drie hoeken, zij vormen samen de komische noot van deze verkiezingen. Niet omdat de problemen met de uit de jaren zestig stammende stemmachines nieuw zijn, maar omdat het falen niet eerder dergelijke gevolgen heeft gehad. De vreemdste vragen werden opgeworpen. Bijvoorbeeld, mag de wens de veronderstelde bedoeling van de kiezer te honoreren leiden tot het verwijderen van een loshangende chad of het meetellen van een dimple of zelfs van het meetellen van een biljet waarop helemaal geen kiezersvoorkeur valt te achterhalen voorzover het om de presidentsverkiezingen gaat. Er waren verhalen van vastgeplakte chads, van chads op de grond en zelfs van het verorberen van chads - voor Republikeinen evenzoveel aanwijzingen dat de Democraten bezig waren de verkiezingen te stelen.

Het Bush-kamp tracht het nu te zoeken op een hoger plan. Het federale Hooggerechtshof in Washington moet uitmaken of het Hooggerechtshof van Florida niet constitutioneel buiten zijn boekje is gegaan. Van dit laatste is het Bush-kamp overtuigd. Het Hof zou een aanfluiting hebben gemaakt van de scheiding der machten - het fundament van de Amerikaanse democratie - en van het recht van iedere burger op een gelijke behandeling voor de wet. Het Bush-kamp bedoelt met dit laatste overigens niet dat in Florida alle stemmen handmatig hadden moeten worden herteld, maar dat het met de wettelijk voorgeschreven machinale hertelling gedaan had moeten zijn.

De scheiding der machten: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht, de trias politica. De verdedigers van de opstelling van het Hooggerechtshof van Florida menen dat de 'framers', de ontwerpers van de federale grondwet eind achttiende eeuw, nu juist geen vastgetimmerd raamwerk hebben beoogd, maar een dynamisch geheel waarin de drie machten het elkaar niet al te gemakkelijk zouden maken. Bovendien, naast de scheiding der machten staat in Amerika het federalisme centraal. Verkiezingen, ook presidentsverkiezingen, zijn een zaak van de deelstaten. Zo bezien behoort het federale Hooggerechtshof zich niet in de verkiezingscrisis van Florida te mengen.

Heeft dus het Hooggerechtshof van Florida het laatste woord? Dat is niet zeker, al was het omdat het Congres van deze staat nog tot ingrijpen kan worden gebracht. Een oude wet zou daartoe de mogelijkheid bieden. Helemaal uit te sluiten is het niet dat Florida straks twee koppels kiesmannen het veld instuurt. Dan zou het federale Congres zijn rol van laatste arbiter waar moeten maken.

J.H. Sampiemon is commentator voor NRC Handelsblad.