Dossier Amerikaanse Verkiezingen 2000

Nieuws

Uitslagen

Kandidaten

Debatten

Voorrondes

Links

Er zijn veel beren op de weg naar het Witte Huis

J.H. Sampiemon
De voorraad rechters in de omstreden districten van Florida raakt uitgeput. De bereidheid om voor de politiek de kastanjes uit het vuur te halen, slinkt met de dag.

Vonnissen als 'de handmatige hertelling mag doorgaan, maar het is aan de bevoegde autoriteiten om te bepalen wat met de resultaten wordt gedaan zolang ze hun besluiten niet arbitrair nemen' spreken voor zichzelf. Achter de rechters is de lijn inmiddels getrokken door Katherine Harris, secretary of state van Florida. Zij heeft na de uitspraak van het Hooggerechtshof van die staat dat de manuele hertelling mag doorgaan, bepaald dat desondanks de uitslagen van dinsdagmiddag jongstleden, resultaat van de eerdere machinale hertelling, overeind blijven. De van de raden van toezicht in de betrokken stemdistricten geëiste uitleg heeft haar woensdag niet overtuigd. Die raden moesten redenen aangeven waarom zij met de manuele hertelling doorgingen, respectievelijk wilden beginnen.

In de zienswijze van Harris moeten aan de uitslagen van dinsdag wel nog de poststemmen worden toegevoegd. Het tellen van die stemmen komt vandaag ten einde. Volgens het scenario van Harris wordt morgen bekend wie de nieuwe president van de VS is.

Aan de onzekerheid zou morgen een einde kunnen komen wanneer de verliezer zich bij de uitslag neerlegt. Maar het is, gezien de standpunten zoals beide kampen die de afgelopen dagen hebben ingenomen, de vraag of dat ook gebeurt.

Het Gore-kamp voerde een aantal argumenten aan voor de stelling dat de vice-president de verkiezingen heeft gewonnen. Gore kreeg de meerderheid van de landelijk uitgebrachte stemmen, van de zogenoemde popular vote. Hoewel iedere Amerikaan weet dat die uitslag niet bepalend is en Gore dat zelf ook heeft erkend, suggereert de herhaalde verwijzing naar dit feit dat daaraan een zeker recht wordt ontleend. De vaststelling dat Gore, zonder Florida, al de meeste kiesmannen achter zich heeft, moet het eerste argument versterken. Bovendien, als in West Palm Beach en enkele andere districten de stemprocedures aan de vereisten hadden voldaan, was Florida zeker naar Gore gegaan, is de redenering. Vandaar de eis van het Gore-kamp dat in die districten, zonodig in heel Florida, de telling handmatig moet worden overgedaan. Het verwijt: Bush weigert het recht van de kiezer te erkennen dat zijn stem ook 'gehoord' wordt.

Het Bush-kamp kiest voor een eenvoudige benadering. De gouverneur van Texas heeft in Florida gewonnen. De voorgeschreven machinale hertellingen in de gehele staat hebben dat bevestigd. De manuele hertellingen gaan ten koste van de objectiviteit en moeten daarom verboden en waar nodig gestopt worden. Het verwijt: het Gore-kamp wil net zo lang doortellen totdat Gore als winnaar uit de bus komt. Als Bush morgen als winnaar wordt aangewezen, staat Gore voor een dilemma. Vast staat inmiddels dat de manuele hertellingen in Florida mogen doorgaan. De uitslagen daarvan kunnen in de loop van de komende week worden verwacht. Dan wordt de vraag actueel of die uitslagen ook 'gecertificeerd' worden, of zij toegelaten worden tot de einduitslag. De lijn van Harris volgend zal dat laatste niet gebeuren. Maar als een duidelijke overwinning voor Gore wordt geregistreerd, wordt het moeilijk aan de Harris-lijn vast te houden. Althans er zou dan een handvat zijn om 'haar' einduitslag te betwisten. Als Gore de einduitslag van morgen aanvaardt, heeft hij die weg voor zichzelf praktisch afgesloten.

Als Gore morgen tot winnaar wordt uitgeroepen, heeft Bush minder mogelijkheden. Dat gebeurt dan immers op grond van de uitslagen van dinsdag plus de uitslag van de poststemmen. De manuele hertelling die het Bush-kamp steeds heeft aangevochten, is daarin niet opgenomen. Latere uitslagen van manuele hertellingen veranderen dan waarschijnlijk niets meer aan de vaststelling dat Gore gewonnen heeft.

Er zijn nog meer beren op de weg naar het Witte Huis.

Wat als Bush in Florida tot winnaar wordt uitgeroepen, maar een aantal kiesmannen zich door de popular vote laat beïnvloeden? De meerderheid van Bush in het college van kiesmannen zal gering zijn. Er hoeven maar een paar electors over te lopen om Gore alsnog op het schild te heffen. Volgens de meeste deskundigen is er weinig kans op, alleen al omdat de kiesmannen trouwe partijgangers zijn. Maar het geweten kan gaan spreken. Het Gore-kamp tamboereert niet voor niets op het gevoelige thema van Gore's voorsprong in de popular vote.

Wat als Florida alsnog Gore wordt toegemeten op grond van de uitslagen van de manuele hertelling? Waarschijnlijk zal het Bush-kamp zich daar met alle middelen tegen verzetten. Maar het valt niet uit te sluiten dat een rechter, in het geval Bush in eerste aanleg tot winnaar was uitgeroepen, de conclusies van Harris als 'arbitrair' bestempelt en de deur openzet voor het certificeren van de manueel verrichte hertelling. Een rechtsgang tot aan het federale Hooggerechtshof behoort dan tot de mogelijkheden. En, uiteindelijk, een afwijzing van de uitslag van Florida door het federale Congres in januari, kort voor de machtsoverdracht. De ironie wil dat Gore die zitting voorzit als voorzitter van de Senaat.

Er kan zich nog een andere complicatie voordoen, als gevolg van het zogenoemde vlinderstembiljet in het district West Palm Beach. Kiezers houden vol als gevolg van de opmaak van dit document op de verkeerde kandidaat te hebben gestemd dan wel hun fout te hebben willen goedmaken waardoor het biljet ongeldig werd. Hertelling biedt hier geen oplossing. Slechts een nieuwe verkiezing zou uitkomst kunnen bieden. Een rechter heeft nu partijen uitgenodigd om hun zienswijze te komen toelichten op de grondwettigheid van zo een nieuwe verkiezing. Waartoe dat kan leiden moet worden afgewacht.

In 1960 diende Hawaii twee lijsten van kiesmannen in. De eerste was Republikeins (voor Nixon), de tweede, resultaat van hertelling, was Democratisch (voor Kennedy). Het Congres moest, onder voorzitterschap van vice-president Nixon, bepalen welke kiesmannen werden toegelaten. Aan de landelijke zege van Kennedy veranderde dat niets, maar er moest wel een besluit worden genomen. Nixon adviseerde de vergadering de Kennedy-lijst te aanvaarden. En zo gebeurde. De Amerikaanse democratie kent haar eigenaardigheden. De gebeurtenissen van het jaar 2000 zijn niet zonder precedent.

J.H. Sampiemon is commentator voor NRC Handelsblad.