VRIJDAG
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
LEO PRICK

Boterkoek

door Hester Carvalho
Niemand weet beter wat hip is dan Madonna. Al bijna twintig jaar voedt ze zich met de trends van de dag, om zich die vervolgens toe te eigenen en in een typische Madonna- versie weer af te scheiden. Zo kan ze zelfs een nummer als American Pie, Don McLeans klassieker uit 1971, omvormen van nostalgische meezinger tot flitsend discosucces. Met dank aan de magische vingers van producer William Orbit, die de zinderende synthesizer-loopjes leverden.

In de clip bij het nummer toont ze ook de minder glorieuze kanten van de Amerikaanse samenleving. Want een 'American pie' mag dan staan voor alles wat warm, gezellig en Amerikaans is, niet iedereen heeft of wil een appeltaarten bakkende moeder. Zo zien we wit, zwart, jong, oud, man, vrouw, lesbisch, hetero; geportretteerd zonder glamour, op straat of in de supermarkt. De hoofden zijn verweerd en versleten - en authentiek. Voor het filmen van deze clip werden geen figuranten gehuurd. De regisseur, Philip Stolzl, is de straat opgegaan, op zoek naar de Echte Amerikaan.

Madonna zelf danst en doet pogingen haar te wijde spijkerbroek omhoog te houden. Ze heeft een diamanten diadeem in haar haar, want Madonna is koningin; de queen of style. Maar Madonna is niet de enige die een kroontje verdient. De werkelijke koningin van deze clip is namelijk Nederlands, en ze heet Rineke Dijkstra. Fotograaf Rineke Dijkstra maakt portretten van 'gewone mensen', meisjes in badpak langs de vloedlijn; jonge stierenvechters; pukkelige discotheekgangers in Liverpool. Dijkstra vraagt hun om recht de camera in te kijken, en niet te lachen. Ze vangt zo een weerloos moment. Door de aanpak van Dijkstra krijgen de glanslozen juist glans. De Amerikanen in American Pie zijn net zo verleidelijk. Al zijn het geen echte foto's maar nauwelijks bewegende videobeelden vermomd als foto - compleet met de flits-bij-daglicht van Dijkstra. De portretten delen het beeld met Madonna en ze stelen de show: de wino in de supermarkt, de zwarte familie op het kerkhof, de twee zusjes in bikini in de tuin, de zwangere jonge vrouw, de serieus kijkende zwarte man, de brandweerman, het armoedige blanke stel, de zwaarlijvige vrouw in de rolstoel. In Madonna's pie zitten ook stenen, dat is duidelijk.

Het is niet voor het eerst dat haar clips naar fotografen verwijzen. In Vogue (uit 1990) bijvoorbeeld figureerde ze zelf, op de rug gezien in een strak satijnen corset. Dat beeld was een direct citaat uit het werk van de, vorig jaar overleden, fotograaf Horst P. Horst, beroemd in de jaren dertig om zijn modereportages voor Vogue. Dat Madonna inmiddels in aanraking is gekomen met werk van Rineke Dijkstra is niet ondenkbaar. Zo werden Dijkstra's foto's onlangs voor een recordbedrag geveild bij Christie's in New York. Madonna zou Madonna niet zijn als ze niet precies wist welke fotograaf nu hot, hip en happening is. Dus niks American Pie; Hollandse koek, dat is het.

(Uit Cultureel Supplement van 17 maart 2000 )