VRIJDAG
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
JL HELDRING
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN
LEO PRICK

Vuil

door Wilfred Takken
"Mijn man geeft geen commentaar. Hij denkt dat het wel weer zal overwaaien", zegt mevrouw Croiset aan de telefoon. Ze spreekt voor haar echtgenoot wiens mening wordt gevraagd over de weer opgelaaide zaak Fassbinder/Jules Croiset. Die hoop op overwaaien is tevergeefs. Na twaalf jaar blijkt de kwestie nog steeds niet te zijn overgewaaid. En dat zal voorlopig ook niet gebeuren, zeker niet zolang Jules Croiset weigert commentaar te geven, weigert bevredigend uit te leggen wat hem bezielde, en weigert zijn excuses aan te bieden aan zijn toenmalige slachtoffers.

Hoe zat het ook al weer? Acteur Jules Croiset, cabaretier Freek de Jonge en andere actievoerders verhinderden in 1987 de opvoering van het toneelstuk 'Het vuil, de stad en de dood' van Rainer Werner Fassbinder. Ze vonden dat het een antisemitisch stuk was omdat er een personage in voorkomt dat wordt aangeduid als 'De rijke jood'. Croiset dacht dat het antisemitisme in Nederland een bloeiperiode doormaakte. Om dit aan te tonen, ensceneerde hij zijn eigen ontvoering door een stel denkbeeldige neonazi's. Hij kreeg veel aandacht, maar viel al snel door de mand. Hij kreeg geen straf omdat hij geestelijk in de war was.

Croiset maakte ook een lijst waarin zijn fictieve fascisten schreven wie ze nog meer wilden ontvoeren. Toenmalige vriend Freek de Jonge stond hoog op die lijst. Zijn kinderen doken onder en De Jonge moest Sinterklaas vieren met twee over hem wakende agenten. In zijn nieuwe cabaretprogramma koelt De Jonge zijn woede op schrijver Harry Mulisch omdat deze in zijn boekenweekgeschenk, 'Het theater, de brief en de waarheid', Croisets daden zou goedpraten. De woede van de Jonge blijkt na twaalf jaar nog steeds niet te zijn overgewaaid en dat is niet zo vreemd. De kwestie is wat prematuur losgebarsten omdat De Jonge's show pas op 14 maart in première gaat, en Mulisch' boek pas op 15 maart in de winkel ligt. Het publiek kan het boek dus nog niet lezen en mee-oordelen. Zo ging dat in 1987 ook. Iedereen wond zich vreselijk op, maar niemand had het toneelstuk waarover het ging ooit gezien.

De harde actie van De Jonge, Croiset en hun medestrijders was zo effectief dat Fassbinders stuk in Nederland nooit meer is opgevoerd. Dus nog altijd zitten we met een toneelstuk dat blijkbaar zo aangrijpend is dat het een acteur aanzet tot allerlei wandaden, maar dat niemand mag zien. Is het werkelijk een oproep tot jodenhaat, of is het juist een interessant onderzoek naar, ik noem maar wat, de Duitse ziel? Zolang we ons afvragen waarom ons iets is verboden, blijft de affaire leven.

'Het vuil, de stad en de dood' moet alsnog worden opgevoerd. Pas als iedereen rustig kan zien wat voor toneelstuk het is, kan de affaire voorgoed overwaaien. Johan Doesburg, de veelbelovende student-regisseur van toen die nu artistiek leider van het Nationale Toneel is, kan de regie doen, in de Koninklijke Schouwburg.

(Uit Cultureel Supplement van 25 februari 2000 )