Gordimer in ongenade in Zuid-Afrika

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE
JOHANNESBURG, 20 APRIL. Een onderwijsadviesraad in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng heeft een lijst opgesteld met boeken die geschrapt moeten worden voor middelbare scholieren. Nobelprijswinnares Nadine Gordimer komt daarop voor, maar vooral Shakespeare moet het ontgelden.

Shakespeare wordt beschreven als 'een negatieveling, racist, seksist en een Eurocentrist'. De roman July's People van de gevierde Zuid- Afrikaanse schrijfster Nadine Gordimer (78) wordt door de raad van onderwijzers in Johannesburg de hoofdstad van Gauteng omschreven als 'diep racistisch, neerbuigend (voor zwarten) en superieur (vanuit blank oogpunt)'. Het provinciale departement van onderwijs in Gauteng stelde vorig jaar een adviesraad in, waarin vertegenwoordigers van alle elf officiële taalgroepen zitting namen. Opdracht was om 300 boeken te testen op geschiktheid voor eindexamenscholieren, waarvoor 'criteria aanvaardbaar in de moderne maatschappij' werden aangereikt. Het unanieme rapport dat deze week openbaar werd, en waarover de onderwijsautoriteiten in Gauteng zich nu zullen buigen, geeft in detail advies over klassieke en moderne literatuur. William Shakespeare komt er gemeten naar politiek correcte maatstaven het slechtst van af. Een hele reeks toneelstukken van de Engelse schrijver krijgen zware kritiek. Hamlet heet 'niet optimistisch of vooruitziend' terwijl de karakters 'scholieren van nu niet aanspreken omdat de monarchie niet langer in de mode is'. Othello is 'racistisch, seksistisch en de toon is bitter en negatief' terwijl Julius Ceasar de toets der kritiek niet kan weerstaan omdat het 'mannen vereert'. Over King Lear schrijft de raad: "Het stuk mist de kracht lezers te boeien, zit vol geweld en wanhoop." Werken als MacBeth en Romeo and Juliet 'mogen' wel. Ook andere klassieke auteurs vallen af. De humor in Gulliver's Travels van Jonathan Swift is voor Zuid-Afrikaanse scholieren 'onbegrijpelijk', en in 1984 van George Orwell 'zit een element van subversieve opstand tegen de staat dat niet meer relevant is'.

De grootste schok voor de schrijverswereld en voor haarzelf was het advies over Nadine Gordimer. Gordimer was onder de apartheid een door het blanke minderheidsregime gehate persoonlijkheid. De meeste van haar romans waren in Zuid-Afrika verboden en ze was graag gezien in anti- apartheidskringen. Maar July's People uit 1981, door literaire critici beschouwd als een meesterwerk, is in de ogen van de adviesraad 'een anachronisme', want het boek 'projecteert een toekomst in Zuid- Afrika die nooit plaatshad. Gordimer heeft de verhoudingen tussen de mensen in het boek bovendien beschreven vanuit het oogpunt van blanke superioriteit', aldus de raad. In een reactie tegenover een Zuid- Afrikaanse krant zei de schrijfster: "De criteria van de commissie en de toon van deugdzaamheid klinken tot mijn ontsteltenis eender als de taal en de houding van de oude raad van censuur onder de apartheid."