Wie blijft in gebreke bij de hulp aan hiv- en aidspatiënten in Zuid-Afrika - de farmaceutische industrie of de regering die de ernst van de ziekte ondersvhat?

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE

JOHANNESBURG/PRETORIA, 18 APRIL. Zackie Achmat klinkt wat hees. De voorzitter van de Treatment Action Campaign (TAC), een groep die verstrekking van betaalbare medicijnen aan aids-patiënten in Zuid- Afrika beijvert, is herstellende van een keelontsteking, het gevolg van zijn hiv-infectie. Achmat, al meer dan tien jaar drager van het virus, slikt uit solidariteit geen anti-retrovirale middelen. "Ik heb er geen geld voor", zegt hij, "en hoewel vrienden van me hebben aangeboden het te betalen, doe ik het niet zolang de middelen niet voor iedereen beschikbaar zijn." De 39-jarige activist uit Kaapstad houdt zich in leven met gezond eten en regelmatig bezoek aan de huisarts die tot nu toe al zijn kwalen kon verhelpen. Maar er komt een dag waarop dat niet meer het geval is. Achmat hoopt dat tegen die tijd medicijnen vrijelijk en goedkoop te verkrijgen zijn.

In het kantoor van de TAC in Johannesburg hangt een grote poster met een afbeelding van John Kearney, de topman van het farmaceutische bedrijf Glaxo SmithKline, met als onderschrift 'Dodelijker dan het virus'. De TAC voert al geruime tijd een felle campagne voor de verstrekking van goedkope medicijnen aan dragers van het hiv-virus en beticht de fabrikanten ervan "

woekerwinsten" te willen maken over "de ruggen van de zieken in de Derde wereld". De farmaceutische industrie ontkent dit ten stelligste. Volgens Mirryena Deeb, de directeur van de Associatie van Farmaceutische Bedrijven (PMA), waarbij 39 firma's zijn aangesloten, heeft de Zuid- Afrikaanse regering onderhandelingen over goedkopere medicijnen steeds van de hand gewezen. Zo heeft het bedrijf Boehringer Ingelheim zelfs aangeboden het medicijn Nevirapine vijf jaar lang gratis te verstrekken aan zwangere vrouwen, zodat de kans op overdracht van hiv van moeder naar baby sterk wordt verminderd. Maar ook dit aanbod is door de regering geweigerd. "We staan perplex", zegt Deeb, "er is geen enkele reden om het niet aan te nemen." De infectiegraad onder zwangere vrouwen in Zuid-Afrika is juist zeer hoog. Meer dan een kwart van de vrouwen in verwachting die naar consultatiebureaus gaan blijkt seropositief te zijn.

De regering op haar beurt ontkent geen medicijnen te willen aannemen, maar denkt dat het op de lange duur beter is elders middelen te zoeken. Functionarissen van het ministerie van Volksgezondheid zochten en vonden de afgelopen maanden buiten de landsgrenzen veel goedkopere medicijnen dan die in Zuid-Afrika worden aangeboden. Zo zegt een bedrijf in India anti-hiv middelen te kunnen leveren voor ongeveer 300 dollar per patiënt per jaar. In Zuid-Afrika, waar geen ziekenfonds bestaat, moest tot nu toe een veelvoud daarvan worden betaald en voor de meeste mensen bleek dat onbetaalbaar.

Maar de farmaceutische industrie heeft, zo geeft men bij de Treatment Action Campaign, wel gelijk als ze zegt dat de Zuid-Afrikaanse regering op het gebied van de aanpak van aids de afgelopen jaren niet bepaald voortvarend te werk is gegaan. De TAC, hoofdzakelijk bestaande uit mensen die leven met het hiv-virus, had daarom tot voor kort twee grote tegenstanders: de farmaceutische industrie èn de regering. De campagnegroep belaagde president Thabo Mbeki bij voortduring omdat hij weigerde het verband tussen hiv en aids te leggen, in feite de aids- epidemie in het land lange tijd onderschatte en voorts weigerde de eenvoudigste medicijnen ter beschikking te stellen en dat had niets met prijzen te maken.

Maar toen de PMA de regering voor de rechter daagde over de medicijnen, schaarde Zackie Achmat zich met zijn actiegroep aan de zijde van de aangeklaagde partij. Tijdens de eerste zitting, begin maart, verklaarde de rechter de Treatment Action Campaign tot de zaak te zullen toelaten als amicus curiae - vriend van het hof. Vandaag had de hervatting plaats. Onder de leden van de PMA ontstonden tijdens de onderbreking van zes weken van het proces meningsverschillen. De golf van negatieve publiciteit die men over zich heen kreeg zaaide angst en verwarring. De firma's Pfizer en Abbott rebelleerden openlijk en zeiden geen partij te willen zijn in de rechtszaak. Volgens Zackie Achmat ziet de PMA in dat met het proces precies het omgekeerde wordt bereikt van wat men voor ogen had. In plaats van het veiligstellen van patenten en winsten, lopen de bedrijven het risico van negatieve financiële implicaties en van zakkende aandelenkoersen. De overkoepelende vakvereniging COSATU heeft zich achter de eisen van de TAC en de regering opgesteld, maar wijst er wel op dat bedrijven winst moeten kunnen maken. "De vraag is alleen hoeveel winst", zei de secretaris- generaal van Cosatu, Zwelinzima Vavi, gisteren.