Het wantrouwen van de FNV- kaderleden tegen de eigen professionals is groot. Onderhandelaars krijgen geen centimeter ruimte.

Door onze redacteuren MICHEL KERRES en ESTHER ROSENBERG

UTRECHT, 11 APRIL. Aan de ovalen vergadertafel in kamer 11K02 van de zilvergrijze kantoortoren van NS zitten de hoofdrolspelers nu al dagen tegenover elkaar. De directie van NS Reizigers, aangevoerd door Pamela Boumeester, directeur personeel en organisatie, met de rug naar de ramen. Het personeel, vertegenwoordigd door vakbondsonderhandelaars en de ondernemingsraad aan de kant van de deur. Samen op zoek naar een nieuw dienstrooster voor conducteurs en machinisten. Soms gaat het "stroef", dan weer "gemoedelijk", dan is er een "kleine opening" om dan toch gevolgd te worden door "een grote teleurstelling."

Maar de heftigste confrontaties vinden elders plaats. Tusssen de vakbondsleden onderling. Op het hoofdkantoor van de VVMC in Houten, of tijdens FNV-vergaderingen in de Utrechtse binnenstad. De vakbondsleden laten hun onderhandelaars nauwelijks speelruimte. Tijdens onderhandelingen proberen ze zoveel mogelijk tastbare toezeggingen los te peuteren om hun leden te overtuigen. "Het wantrouwen is zo groot dat ik garanties moet hebben op papier", zei Hubert Vankan van de spoorwegvakbond VVMC gisteravond tijdens een schorsing, "Anders kan ik gewoon niet terug. Zo ligt het. Een andere manier is er niet."

Hoe gedetailleerder de afspraken worden, des te vaker moet er met de achterban overlegd worden. Soms elk uur. Om te zorgen dat de leden het onderhandelingsproces letterlijk kunnen volgen. VVMC-voorzitter Jan Arndts: "Ze moeten mee kunnen praten, ook al om ze het gevóel te geven dat ze inspraak hebben. Anders verlies je het vertrouwen."

Wat er dan gebeurt bleek begin deze week. Andries van den Berg, de jonge en inmiddels vermoeid ogende onderhandelaar van FNV Bondgenoten, werd openlijk in zijn hemd gezet door de kaderleden van FNV, de actieve vakbondsvrijwilligers die tussen werkvloer en bondsbestuur in staan. Van den Berg kreeg geen mandaat om op een compromisvoorstel van de directie in te gaan, terwijl hij dat zelf wel wilde. Om even te laten zien hoe de verhoudingen liggen brachten de kaderleden hun onderhandelaar maandagavond terug naar het NS hoofdkantoor. Gehuld in oranje sjaals en voorzien van verhitte koppen.

De FNV-onderhandelaars bij de Spoorwegen kregen de afgelopen jaren steeds minder ruimte om te onderhandelen. De voorganger van Van den Berg, Leo Vlek, tekende in de zomer van 1999 het basisakkoord voor de reorganisatie bij NS Reizigers waar het 'rondje om de kerk' een onderdeel van was. Een half jaar later stemde hij in met de gedetailleerde uitwerking van hetzelfde plan. De kaderleden wezen het hele pakket af. Vlek miste het vertrouwen, werd bedreigd en uiteindelijk weggepest door de kaderleden. En Vlek was niet de eerste bestuurder die dit overkwam.

Jos Stevens, machinist en al 20 jaar kaderlid bij FNV, geeft toe dat de ruimte van de onderhandelaars in de afgelopen jaren steeds meer "op de centimeter" afgebakend wordt. Dat heeft te maken met het verleden, met onderhandelaars die terugkwamen met besluiten waar de leden niet achterstonden. Ook sluimert er voortdurend animositeit tussen de professionele onderhandelaars van de bond en de machinisten en conducteurs om wiens toekomst het gaat. Een FNV-kaderlid uit Noord- Nederland: "Ik ben niet een van de vergadertijgers. Het gaat om mijn leven. Ik zit vier dagen per week op de trein."

Gisteren was het niet anders. Stevens: "Van den Berg kreeg van de leden de volgende opdracht mee: de door de directie voorziene ingangsdatum van het nieuwe dienstrooster, 10 juni, is eventueel bespreekbaar." Wel moest hij er dan voor zorgen dat er van de overgangsperiode (van nu tot de invoering van het nieuwe, door NS en de ondernemingsraad te ontwikkelen dienstrooster) een maand afgaat. Zegt NS zes maanden, zegt FNV vijf maanden.Alle bondsleden "snakken" weliswaar naar een oplossing, zegt Stevens, maar de problematiek ís hun werk en ze hebben al zoveel toezeggingen gedaan. "Bij loonsverhogingen kan een bestuurder wel met een half procentje meer of minder thuis komen. Maar dit raakt mijn werk. Ik ben veroordeeld tot machinist. Ik kan niets anders."

Het personeel van de Nederlandse Spoorwegen is van oudsher sterk georganiseerd. De vraag is, hoe lang nog. "Machinisten en conducteurs zien elkaar elke dag. Ze komen allemaal door het hele land, drinken koffie met elkaar. De solidariteit is daarom enorm", schetst dr. Agnes Akkerman, gespecialiseerd in concurrentie tussen vakbonden. Het verfoeide rondje om de kerk zou die solidariteit wel eens kunnen uithollen. Akkerman: "Als je in je eigen regio moet blijven, bij je eigen kerk, dan koelt je netwerk snel af. Dat breekt de solidariteit." Zo bezien strijden de kaderleden dezer dagen ook voor de vakbondsmacht bij het spoor.