De aanmeldcentra voor asielzoekers zijn volgens de Nationale Ombudsman te vol en te vies. Justitie vindt de kritiek te hard.

Door onze redacteuren YASHA LANGE en GUIDO DE VRIES

DEN HAAG/ROTTERDAM, 29 MAART. Het ergste vond Jean (22) dat hij " jamais, jamais" de buitenlucht zag. De electricien uit Kinshasa kwam op Schiphol aan, vroeg politiek asiel en kwam terecht in het aanmeldcentrum. "We zaten in een gesloten ruimte, ik drie weken lang. Geen kranten, niks te lezen, dat mocht niet. We zaten op plastic klapstoeltjes televisie te kijken of we deden een dutje. Zéro informatie, wachten, wachten, wachten. Dat gaf veel ergernis."

Hij werd er "droevig en moedeloos". Het verblijf in de "grote kamer" op Schiphol, met twintig anderen. "De stapelbedden waren slecht, er was maar één douche." De bewakers waren "kil en streng", zegt hij. 's Avonds om negen uur ging het licht uit. "Ik had dan nog net mijn tanden gepoetst. Ik had een tandenborstel bij me, geen pasta. Veel van mijn bagage hadden ze me afgenomen. " Triest, voelde hij zich. "Ik was een soort gevangene, terwijl ik geen drugs of wapens had meegebracht. Ik wilde alleen politiek asiel." Jean is niet de enige met klachten. De afgelopen jaren bereikte de Nationale Ombudsman "van diverse kanten" signalen dat de opvang in de Aanmeldcentra (AC) niet deugt. Na uitgebreid onderzoek op Schiphol en in Rijsbergen en Zevenaar concludeerde de Ombudsman dat er van alles "onbehoorlijk" is. De procedure in een aanmeldcentrum mag formeel 48 uur duren. In die tijd moet de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) beoordelen of iemand kans maakt op een verblijfsvergunning. Een Indiër maakt geen kans, een Afghaan wel. De Indiër wordt op straat gezet, de Afghaan komt in de procedure.

In 48 uur lukt dat meestal niet. Regelmatig verblijven asielzoekers vijf dagen in het aanmeldcentrum. Te lang en onbehoorlijk, volgens de ombudsman. En dat asielzoekers feitelijk vastgezet worden in het AC vindt hij simpelweg strijdig met de wet.

Verder heeft de Ombudsman veel commentaar op de omstandigheden. In zijn rapport staat een litanie van grotere en kleinere bezwaren. Er is "geen enkele vorm van privacy". De wachtruimtes, waar asielzoekers van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat zitten, zijn te klein en ongeventileerd. Er is geen opbergruimte, geen eetzaal, geen rustzaal en niks te doen overdag. De vuilnisbakken zijn overval, het stinkt, er ligt eten op de grond. In Zevenaar is in de wachtruimte geen daglicht. Al met al vindt de Ombudsman de aanmeldcentra "minimaal en troosteloos" en "geen recht doen aan de menselijke waardigheid".

Dat is al niet best. Nog zwaarwegender is de conclusie die de Ombudsman eraan verbindt: de slechte omstandigheden hebben een "negatieve weerslag" op de procedure. Zonder rust, privacy en hygiëne kunnen asielzoekers niet adequaat hun verhaal vertellen. Dat zou een elementair recht in de procedure aantasten. Basim Alzahawi is coördinator aanmeldcentra voor VluchtelingenWerk Nederland. Hij kent de vier centra goed en is het volledig met de Ombudsman eens. Júist als het gaat over de nadelige effecten op het asielrelaas. "Na drie dagen wachten op een stoeltje, zonder informatie wanneer je gehoord wordt, ben je dood- en doodmoe. Dan ben je niet fris meer. Dan kan je niet meer rustig je verhaal vertellen."VluchtelingenWerk Nederland heeft dan ook direct gereageerd. Directeur E. Nazarski stuurde vanmorgen een brief naar staatssecretaris Kalsbeek (Justitie). De inhoud, vrij vertaald: wij klagen hier al veel langer over, er verbetert niks en zo kan het dus niet langer. Nazarski: "De aanmeldprocedure biedt op deze manier onvoldoende voorwaarden voor een behoorlijke aanvraag. Dus moet de procedure anders, totdat er verbeteringen zijn aangebracht."

Dat voorstel zal weinig kans maken. Vrijwel alle politieke partijen zijn blij met de aanmeldcentra, omdat er een 'eerste schifting' wordt gemaakt en voorkomen wordt dat ook totaal kansloze asielzoekers in de procedure terecht komen.

De oproep van VluchtelingenWerk is ook niet terecht, vindt een hoge IND- functionaris. De link tussen de omstandigheden en de procedure moet niet zomaar worden gelegd, vindt hij. "Het feit dat iemand op een hard stoeltje zit, betekent nog niet dat hij zijn verhaal niet kan vertellen."

VluchtelingenWerk en andere belangorganisaties vonden het ongeloofwaardig dat IND-directeur Schoof zei "verbaasd" te zijn over de conclusies. Er wordt al lang over geklaagd, zeggen ze. De IND- functionaris ontkent ook niet alle problemen. Maar de Ombudsman heeft ze "te hard" geformuleerd, zegt hij. " Kijk, de waarheid moeten wij onder ogen zien. Sommige gebouwen zijn oud en hiervoor nooit bedoeld. En als de crèche om zes uur dichtgaat en een vrouw moet om acht uur 's avonds worden gehoord met haar baby op schoot, dan is dat inderdaad van invloed op de procedure. Dat is echt niet goed. Maar twee dagen wachten op slapen in een stapelbed, dat is niet zo'n probleem."Na zijn verblijf op Schiphol verhuisde de Congolees Jean naar Rijsbergen. "Ze waren daar niet blij met me, dat lieten ze meteen blijken. Maakte je een of andere opmerking, dan riepen ze iets van: 'stil jongen, anders halen we de politie erbij'. Ze dreigden ook: 'pas op jongen, gedraag je, anders vlieg je het land uit". In Rijsbergen was "ook geen krant, niks te lezen, wél tv". Smoezelig was de ruimte niet, zegt hij, "maar je kwam nooit buiten." Na vijf dagen mocht hij naar een opvangcentrum in Den Haag. "Nu kan ik weer lachen."