Door onze redacteur ERIK OUDSHOORN
PORTO, 29 MAART. Het oerinstinct werd Oranje ten slotte fataal. Het was de onweerstaanbare drang om niet met twee, maar met drie doelpunten verschil te winnen van Portugal. Tien minuten voor het einde van een bewogen interland stond Oranje nog op een 2-0 voorsprong tegen Portugal.

Een stunt en uitzicht op directe kwalificatie voor het wereldkampioenschap dat volgend jaar in Japan en Zuid-Korea wordt gehouden, lagen binnen handbereik. Maar het Nederlands elftal bleef de aanval zoeken en groef daarmee zijn eigen graf. In de laatste minuut van de extra speeltijd schoot Figo de Portugezen vanaf de penaltystip alsnog op gelijke hoogte (2-2).

"Het zit zeker in onze genen, we willen altijd meer scoren", verklaarde Frank de Boer het feit dat Oranje de wedstrijd niet beheerst op resultaat probeerde uit te spelen. De aanvoerder veroorzaakte zelf de fatale strafschop. Ogenschijnlijk leek het of hij Pauleta in het strafschopgebied tegen de grond liep. De Boer had zelf een andere, wat ingewikkelde lezing van het incident. "Ik wilde naar de bal en dacht dat hij dat ook deed. Maar Pauleta hield in en ik schopte tegen zijn voeten. Schreeuwend liet hij zich vallen."

De Zwitserse arbiter Meier trof geen blaam. De actie van De Boer was nogal onbesuisd. Hoewel Hasselbaink het moment wel heel bijzonder vond.

"Als je met nog twaalf seconden te gaan een strafschop geeft, dan moet je als scheidsrechter wel ijzeren ballen hebben. En die had hij, zóóó groot (geeft met zijn handen het formaat aan ter grootte van een voetbal). Er zijn heel weinig scheidsrechters die dat doen. We hadden weer eens pech."

Bondscoach Van Gaal zocht na middernacht een genuanceerde verklaring voor de ineenstorting van Oranje. Ontgoocheld was hij. "De spelers zitten stuk en de coach ook." De laatste tien minuten van deze wedstrijd zal hij niet snel vergeten. Toen zijn collega Oliveira het talent Nuno Gomez in het veld bracht voor de tegenvallende Conceição, die weinig in te brengen had tegen Cocu, stond Van Gaal voor een dilemma. Moest hij een middenvelder laten assisteren in de defensie of moest hij vier verdedigers tegen vier aanvallers laten spelen? Hij koos voor dat laatste. "Aangezien met name Stam, Cocu en Frank de Boer goed in de wedstrijd zaten."

Op het middenveld kreeg Oranje hierdoor te maken met een numerieke meerderheid. Davids, invaller Bosvelt en Kluivert werden op het middenveld alleen nog geconfronteerd met Rui Costa en Costinha. Maar het waren juist deze spelers van Oranje die in de ogen van Van Gaal met de bal aan hun voeten de verkeerde keuzes maakten waardoor het Nederlands elftal te veel balverlies leed en onnodig vaak werd teruggedrongen.

De Nederlandse wisselspelers Bosvelt (voor Van Bommel), Makaay (voor Zenden) en Van Hooijdonk (voor Hasselbaink) moesten van Van Gaal de boodschap overbrengen dat er in balbezit zuiniger met de bal omgesprongen moest worden. Maar dat was kennelijk tegen dovemansoren gericht.

De behoefte om de voorsprong te vergroten won het van rücksichtlos de bal in de tribune trappen. Van Gaal: "Veel spelers kozen ervoor nog een derde doelpunt te maken in plaats van op resultaat te voetballen. We lieten ons volgens afspraak in de tweede helft twintig meter terugzakken. Vanaf eigen helft probeerden we de snelheid van Overmars, Hasselbaink en Zenden te benutten. Het zag er lange tijd inderdaad naar uit dat het eerder 0-3 dan 1-2 zou worden. Maar als je geen gebruik maakt van de kansen die je krijgt weet je dat het verkeerd af kan lopen. De aanvallers moesten vaak diep gaan zonder bal en waren in de eindfase van de wedstrijd te vermoeid. Dat we gelijk hebben gespeeld lag niet aan de tegenstander maar aan onszelf. Hoe zuur dat ook is."

Van Gaal kon zichzelf niet al te veel verwijten. Zijn tactische plan zat goed in elkaar. Om weer kans te maken op de eerste plaats in groep 2, die recht geeft op directe kwalificatie voor het WK 2002 in Japan en Zuid-Korea, moest Oranje winnen. Maar tegelijkertijd was ook voorzichtigheid geboden voor de Portugese sluipschutters. Daarom speelden de vleugelspitsen teruggetrokken waardoor ze veel meters moesten maken. Hasselbaink fungeerde als diepste spits, Kluivert zocht de aansluiting vanaf het middenveld.

Van Gaal toonde in de beste interland na Nederland-Joegoslavië in elk geval aan dat hij 'zijn' generatie voetballers nog op scherp kan zetten. Al maakte hij daarbij de afgelopen dagen wel een geprikkelde indruk naar de media en zelfs, tijdens de persconferentie een dag voor de wedstrijd, tegenover zijn eigen voorlichter ("Ga je me nu ook al corrigeren als ik mijn zin nog niet heb afgemaakt").

Naar verluidt zou Overmars van de bondscoach een uitbrander hebben gekregen over zijn uitspraken in een sportweekblad. Daarin verklaarde de Barcelona-speler dat hij niet meer zit te wachten op "al die regeltjes" van de bondscoach. Overmars was gisteren een van de beste internationals en speelde aanzienlijk beter dan zaterdag tegen Andorra.

Van Gaal: "We hadden een topvoorbereiding. Iedereen was voor honderd procent met deze wedstrijd bezig. En ik beschikte voor het eerst ook over een fitte selectie. De spelers hebben alles gegeven."

De Portugese bondscoach Oliveira was meer tevreden over het resultaat dan over de uitvoering. "Nederland was tachtig minuten beter", oordeelde de gelukkige trainer na afloop van het duel. "Zij waren dichter bij de 3-0 dan wij bij de 2-1. We hebben gelijkgespeeld terwijl we dat niet verdienden. Alles zat tegen behalve het resultaat."