DE BURGEMEESTER van Volendam trekt zijn conclusies. Uit een rapport over de cafébrand op oudejaarsavond blijkt dat de gemeente tot 1998 de regels voor de plaatselijke cafés bewust niet heeft toegepast. "Er is sprake van tekortkomingen waarvoor het bestuur verantwoordelijk is", aldus burgemeester IJsselmuiden. Anders dan collega Mans van Enschede stapt hij mede daarom op. Waarvan akte.

Het vertrek van IJsselmuiden is in de Nederlandse bestuurlijke cultuur een welhaast heroïsche daad. De vraag blijft niettemin: lost de stap ook iets op? Nee. Volgens ex-ombudsman Oosting, die de vuurwerkramp in Enschede onderzocht, is er meer nodig: een 'culturele revolutie' in het openbaar bestuur. De rijksoverheid heeft zijn diagnose overgenomen, zij het dat ze de metafoor om klankkleur en haalbaarheid heeft aangepast tot 'culturele verandering'.

Minister De Vries (Binnenlandse Zaken) wil deze ommekeer voor zijn rekening nemen. Zal hij daarin slagen? De verwachtingen daarover moeten niet te hoog worden gespannen. Het probleem is namelijk niet dat de overheid beter moet werken, het probleem is de overheid zelf. Niet zozeer de burger heeft de staat verlaten, maar de staat heeft veeleer zichzelf verlaten. Dat proces is begonnen met de, onvermijdelijke, ontmanteling van de hiërarchie binnen de overheid. Door gebrek aan belangstelling voor het publieke domein heeft deze afbraak er afgelopen decennia toe geleid dat de verantwoordelijkheden onhelder zijn geworden. Het gevolg is niet alleen dat er geen duidelijke (bevel)structuren meer zijn, maar vooral dat allerlei hele en halve overheidsdiensten zich op hun eigen eiland hebben verschanst en intussen met elkaar netwerken dat het een lieve lust is. In de volksmond wordt dat wel 'ons kent ons' genoemd. De voorgeschiedenis van de cafébrand in Volendam illustreert het proces pijnlijk.

LANGZAMERHAND BEGINT men het probleem te onder kennen. De conclusies van de parlementaire enquête over de Bijlmerramp werden nog makkelijk en soms zelfs lacherig terzijde geschoven. In het jaarverslag over 2000 heeft de Raad van State de diagnose nu op scherp gezet. Dit adviesorgaan is sceptisch over de zin van de alom gehoorde roep om "strengere regels, meer coördinatie, betere handhaving en als ultimum remedium de invoering van strafbaarstelling van de overheid zelf". Zo simpel is het niet. De overheid zelf faalt volgens de raad namelijk "structureel" door haar "zwakke politieke regie, onvermijdelijk gebrek aan eenheid en onevenwichtige controle".

Daarmee is niet te veel gezegd. De paarse coalitie heeft nog een jaar om te voorkomen dat haar rijke economische erfenis wordt overschaduwd door een bestuurlijk testimonium paupertatis. Het is kort dag voor het kabinet-Kok.