BBC-programmamakers hebben gepoogd het uiterlijk van Jezus te reconstrueren. Een wetenschappelijke doorbraak of verspilde moeite?

Door GUUS VALK

ROTTERDAM, 27 MAART. We kennen Jezus Christus al als blanke spierbonk in de film The last tempation of Christ (1988) en als goeïge dikkerd op het schilderij Laatste Avondmaal van Frans Francken (1607-1667). Als zingende neuroot in de film Jesus Christ Superstar (1973) en als streng kijkende, roodharige leermeester op het schilderij Christus en de overspelige vrouw van Lodewijk Finson (1647). De christelijke cultuur heeft talloze afbeeldingen van Jezus opgeleverd allemaal met in elk geval één overeenkomst: als waarheidsgetrouwe weergave van zijn uiterlijk zijn zij tamelijk onbruikbaar. Zo zijn zij meestal ook niet bedoeld. De Lijkwade van Turijn, de doek waarin na zijn dood Jezus' lichaam gewikkeld zou zijn en die een negatief van het lichaam zou weergeven, dateert volgens de jongste onderzoeken uit de 13de of 14de eeuw en is dus niet authentiek - ook al geloven velen wel degelijk nog in de authenticiteit. Hoogleraar Nieuwe Testament prof. H.J. de Jonge: "De meeste afbeeldingen zijn sterk cultureel bepaald. In China bijvoorbeeld is Jezus op afbeeldingen een Chinees, in Afrika is het vaak een neger. De pretentie van dergelijke schilderijen en plaatjes is over het algemeen niet het ware gezicht van Jezus te onthullen."

Aan deze lange reeks afbeeldingen is inmiddels een nieuw exemplaar toegevoegd, deze keer wél met wetenschappelijk pretenties. De makers van de nieuwe BBC-serie The Son of God hebben een reconstructie gemaakt van het uiterlijk van Jezus. Aan de hand van oud- Syrische fresco's en opgegraven schedels van Joden die in de eerste eeuw na Christus leefden in het gebied waar Jezus rondtrok, beweren de onderzoekers van het driedelige programma het uiterlijk van Jezus zo dicht mogelijk te hebben benaderd.

Dat wil zeggen, "dit is het gezicht zoals het er mogelijk uit heeft gezien, gezien de wetenschappelijke informatie die we hebben", aldus Lorraine Heggesey, coördinator van BBC1 vanmorgen in de Engelse krant The Guardian. " Zo zagen de mensen er in dat gebied en op dat tijdstip uit." Het resultaat is het computerbeeld van een donkere, bebaarde en ietwat mollige man. Allemaal verspilde moeite, vindt prof. De Jonge. "We moeten er nu eens in berusten dat we nooit een betrouwbare afbeelding van Jezus Christus zullen hebben. Ik snap de nieuwsgierigheid van de wetenschap wel, maar de historische grondslag ontbreekt volkomen." In de vier evangeliën worden geen mededelingen gedaan over Jezus' uiterlijk. Bovendien, pas een paar eeuwen na zijn kruisiging werden de eerste afbeeldingen gemaakt. De Jonge: "Er was niemand meer die hem gezien had, de link was gebroken, daarvóór was er simpelweg geen enkele interesse voor zijn uiterlijk. Daarom is er geen snippertje over waarmee we een betrouwbare reconstructie kunnen maken."

De gepresenteerde reconstructie moet volgens De Jonge dan ook gezien worden als een typisch geval van sensatiezucht. "Als ik duizend schedels van Nederlanders verzamel, kan ik toch ook geen afbeelding van mijzelf reconstrueren? Er wordt wel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de oorspronkelijke predikingen van Jezus, maar dat is dan ook minder kansloos dan naar zijn uiterlijk gissen."

Ook de katholieke kerk in Nederland is sceptisch, al heerst daar "begrip voor de pogingen om Jezus te visualiseren". Woordvoerder L. Sinselmeijer: "De interesse is er wel, er zijn dan ook vele pogingen om Jezus in een beeld te vangen."

De techniek die de makers van The Son of God gebruiken, is niet geheel onbesproken. Eerder werd dergelijke computertechnologie ook toegepast voor de BBC-serie Walking with Dinosaurs, de veelgeprezen en ook in Nederland uitgezonden serie die het leven van dinosauriërs probeerde te reconstrueren inclusief geluiden en huidskleur van de dieren.

En de makers beloven deze keer meer. Zo geeft The Son of God, waarin Jezus' leven centraal zal staan, ook verklaringen voor enkele verschijnselen, zoals die in de evangeliën beschreven staan. Producent Jean-Claude Bragard: "We zullen de aannames van agnosten, atheïsten en gelovigen uitdagen." Zo zou er bewijs geleverd worden voor het verhaal dat Jezus, toen hij aan het kruis hing, bloed gezweet zou hebben. En bovendien komt er antwoord op de prangende vraag: heeft Judas Jezus werkelijk verraden? De serie begint aanstaande zondag.