In Macedonië zijn de eerste voorvechters van een multiculturele samenleving van de schrik bekomen. Morgenavond organiseren ze een concert 'Rock voor Vrede'. Niettemin: zowel de Slavische als de Albanese Macedoniërs zijn zeer snel geradicaliseerd.

Door onze correspondent YAËL VINCKX

SKOPJE, 23 MAART. Jarenlang heeft Jabir Derala zich ingezet voor een multi-etnische samenleving. Eerst schreef hij vlammende betogen tegen het nationalisme, later werkte hij aan de verbetering van de rechten van de mens. Maar zijn werk, verzucht hij, is in enkele weken grotendeels vernietigd. "En toch, ik weiger te geloven dat alles voor niets is geweest."

Jabir, Idris en een handvol andere mannen en vrouwen zijn de voorvechters van een multiculturele samenleving in Macedonië. Jabir organiseerde, met geld van een Nederlandse donor, afgelopen zomer een multicultureel muziekfestival. Idris zingt in een populaire, etnisch gemengde band. Maar hun dromen zijn aan flarden geschoten door een handvol Albanese rebellen. En hun vrienden en kennissen radicaliseren, tot hun eigen verbazing, in snel tempo.

De Albanees Idris Ameti wil niet langer naar de sandwichbar in het nabij gelegen kantorencentrum. Zijn 17-jarige nichtje en haar vriendinnen zijn daar eergisteren geweigerd. "We bedienen jullie niet langer", zei de Slavisch Macedonische sandwichverkoper en versperde de ingang. "Mijn nichtje is er kapot van", zegt Idris met ingehouden woede.

En dus gaat Idris naar de Alternative Bar, een modern rock-café in de kelders van het kantorencomplex. De bar wordt bezocht door zowel Macedoniërs als Albanezen - althans, tot enkele dagen geleden. Want de Macedonische klanten hebben de Albanese eigenaar laten weten zich niet langer op hun gemak te voelen in zijn zaak. Ze blijven massaal weg.

De bevolking van Macedonië radicaliseert. In de hoofdstad Skopje riep een menigte Macedoniërs afgelopen weekeinde om wapens om de rebellen zelf te bestrijden. In Tetovo zorgen Albanese huisvaders voor de bevoorrading van de rebellen op de heuvel. Beide groepen beschimpen elkaar voortdurend. De politiek in Macedonië radicaliseert ook. Veroordeelde de gematigde Albanese leider Arben Xhaferi het geweld van de extremisten eerst onomwonden, onder druk van de Albanese minderheid klinkt zijn afkeuring steeds minder luid. Op hun beurt laten Macedonische politici hun Albanese collega's links liggen. Zo 'vergaten' de Macedonische leden van de Nationale Veiligheidsraad om de Albanese leden uit te nodigen voor een bespreking over maatregelen tegen de rebellen.

Zulke onfrisse sentimenten leefden altijd al onderhuids, meent Jabir Derala. Ze zijn volgens hem terug te voeren op een eeuwenoude geschiedenis en, meer recent, op vijftig jaar communisme. "Onder Tito werden de problemen nooit opgelost, maar verdwenen ze onder het tapijt. Eigenlijk hebben Macedoniërs en Albanezen nooit samengeleefd. Ze hebben naast elkaar geleefd. In deze zware tijden refereren beide groepen aan hun eigen etniciteit en exploderen de problemen alsnog."

Sinds de onafhankelijkheid in 1992 heeft Macedonië wel degelijk pogingen ondernomen om een multi-etnische samenleving te worden. Albanese kinderen krijgen onderwijs in eigen taal, Albanezen krijgen steeds vaker een baan binnen de publieke sector en opeenvolgende regeringen haalden minderheden binnen: een Albanese minister van Justitie, een Turkse minister van Cultuur, een Vlach (een aan Roemenen verwante minderheid) minister van Economie. Macedonië is waarschijnlijk het enige land ter wereld waar een Rom (zigeuner) minister kan worden. Maar het bleven kunstmatige pogingen. De bevolking zelf ondernam weinig. Gemengde huwelijken komen, in tegenstelling tot het vooroorlogse Bosnië, nauwelijks voor.

Jabir Derala stamt uit zo'n uitzonderlijk gemengd huwelijk. Zijn moeder is Macedonische, zijn inmiddels overleden vader was Albanees. Jabir moet zijn gemengde afkomst vaak verdedigen. Laatst, bij een gesprek over de ondergrondse Albanese universiteit in Tetovo, zette de supernationalistische rector hem buiten omdat hij geen Albanees sprak. Bij het horen van zijn naam trekken Macedoniërs vaak hun wenkbrauwen op. De wijk Dzordze Petrov II, Idris' wijk, is een minimulti-etnische samenleving. 'Klein Sarajevo' heet de wijk in de volksmond - een verwijzing naar het multiculturele karakter van de Bosnische hoofdstad voor de oorlog. Het is een wijk aan de rand van Skopje met lage huizen. In Idris' straat wonen Macedonische, Albanese, Kroatische en Roma-families.

"Ik weiger toe te geven aan een van de partijen", zegt Idris. Maar zijn broer komt regelmatig op bezoek om de Albanezen in de straat op te roepen de wapens op te nemen. En de bassist van zijn band Blla Blla Blla, die verkering heeft met een Albanees meisje, ligt onder vuur van zijn toekomstige schoonouders. Die willen dat hun dochter de verkering uitmaakt.

"Ons land wordt nooit meer zoals het was", zegt Jabir. "Maar ik weiger mijn droom op te geven. Noem me een naïeve idealist, daar maal ik niet om." Intussen wordt het ene na het andere multiculturele project gestopt. Macedonië kent veel buitenlandse donoren, met Nederland als grootste. Maar weinig mensen durven op dit ogenblik een Macedonisch/Albanees project op te zetten. Bovendien, wat heeft het voor zin? Op een lagere school in de grensstad Kumanovo zijn zelfs kinderen elkaar te lijf gegaan.

Inmiddels is een handvol voorvechters van een gemengde samenleving toch van de schrik bekomen. Morgenavond organiseren ze een concert voor de vrede, het eerste gezamenlijke initiatief sinds het uitbreken van de gewelddadigheden. Het Nederlandse Pax Christi en het Noorse Nansen Dialogue Center zijn financiers en mede-organisators.

Idris treedt er ook op met zijn band - een beetje angstig, dat wel. Idris zal het publiek morgen in het Macedonisch, Albanees en Engels begroeten, maar hij zingt in het Albanees. "Misschien heb ik wel extra beveiliging nodig", piept hij van achter zijn kopje espresso.