Zuid-Afrika kampt al maanden met een cholera-epidemie. De situatie is het ergst aan de subtropische oostkust, waar tot dusver 142 mensen aan de ziekte zijn bezweken.

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE

ESHOWE, 19 MAART. In het ziekenhuis van Eshowe hebben de bedden een gat in het matras. Daaronder staat een ton waar de waterige ontlasting van de patiënten rechtstreeks in loopt. Het is de meest hygiënische methode, zo legt dokter Kevin McDonald uit: de cholerabacil maakt de feces zo dun dat er een permanente stroom vanuit de darmen ontstaat. "Daar kan geen vegen tegenop", zegt hij. Het plaatsje Eshowe, verstopt tussen groene, met suikerriet begroeide heuvels, is een van de epicentra van de cholera-epidemie die de provincie KwaZulu/Natal, aan de oostkust, al ruim een half jaar teistert. McDonald is in het 460 bedden tellende hospitaal belast met de behandeling van cholerapatiënten. "Op het moment is het tamelijk rustig, met maar 61 ziektegevallen. We zitten net in een periode met droog weer. Als het regent neemt het aantal patiënten onmiddellijk toe omdat de cholerabacterie zich dan sneller kan verspreiden", zegt de arts.

Op Saal 9 ligt Mthokozini Bethwana, een jongen van twaalf die gisteren in vergaande staat van uitdroging binnenkwam. Het was op het nippertje, zeggen de artsen, het infuus waaraan Mthokozini nu ligt zal zijn leven redden. De jongen staart hologig naar het plafond, maar veert op bij het bezoek. Zijn verhaal is typisch voor het ontstaan van de ziekte: hij haalde water bij de rivier in zijn dorp en dronk het zonder het te zuiveren. Cholera wordt veroorzaakt door de bacterie vibrio cholerae, die zich nestelt in menselijke ontlasting. Dorpelingen die hun behoefte doen in de rivier verspreiden onbewust de bacterie, een cyclus die zich herhaalt zolang er geen sanitaire voorzieningen bestaan.

Dokter McDonald legt uit dat cholera en aids, verreweg de grootste plaag in Zuid-Afrika op dit moment, met elkaar te maken hebben. "Het verband is niet causaal. Cholera verspreidt zich via de slokdarm en hiv wordt doorgegeven via bloed of seksueel contact. Maar in de praktijk constateren we dat de mensen die ook een SOA (seksueel overdraagbare ziekte) hebben, het eerst bezwijken. Hun immuunsysteem is al totaal afgebroken. Cholera kunnen ze er niet meer bij hebben."

Toch vindt de geneesheer van Eshowe het aantal sterfgevallen nog meevallen. " We hebben te maken met een milde vorm van cholera. Bij snel ingrijpen kunnen de meeste zieken worden genezen." Hij schat het werkelijk aantal dodelijke slachtoffers hoger dan het officiële cijfer van 142, omdat er in dorpen ook mensen sterven aan cholera zonder dat ze ooit bij een dokter zijn geweest. Het frappante aan de situatie is dat de Zuid-Afrikaanse gezondheidszorg relatief op een hoog peil staat. De autoriteiten hebben voldoende medicijnen en de ziekenhuisvoorzieningen, ook in plattelandstadjes als Eshowe, zijn uitstekend. De centrale autoriteiten hebben kosten noch moeite gespaard om de epidemie te onderdrukken, maar tot nu toe zonder het gewenste resultaat. Zo'n 70.000 mensen zijn door de cholerabacterie getroffen. De plaag heeft het ministerie van Water en Bosbouw, belast met de verzorging van veilig drinkwater en sanitaire voorzieningen, in hoge mate verrast. De regering liet zich er de afgelopen jaren op voorstaan dat het levenspeil van de allerarmsten omhoog was gebracht met de aanleg van elektriciteit, telefoon en sanitaire voorzieningen naar townships en afgelegen streken op het platteland. In Pretoria is men er nu achter dat het allemaal nog niet genoeg is geweest. De dienstdoende minister, Ronnie Kasrils, heeft aangekondigd dat de aanleg van sanitaire voorzieningen voorrang zal krijgen.

Intussen verspreidt de regering op grote schaal informatiemateriaal, waaronder kleurenposters die aan duidelijkheid niets te wensen overlaten. De vrolijk getekende taferelen zijn zonder tekst te begrijpen - armoede gaat op het platteland hand in hand met analfabetisme. Men ziet mensen her en der hun behoefte doen langs de rivier, waarna de uitwerpselen via drinkwater en wasgoed een weg vinden naar de inwendige mens. De begeleidende teksten zijn gesteld in de twee meest gebezigde talen: Zoeloe en Engels. De posters maken ook duidelijk hoe cholera kan worden voorkomen als er geen leidingwater is: aan elke 25 liter rivierwater moet een theelepel bleekwater worden toegevoegd. De cholera heeft zich niet beperkt tot het platteland. Ook in de armste townships van de grote steden is de bacterie waargenomen. In Alexandra, een township in Johannesburg, zijn de leefomstandigheden vergelijkbaar met die op het platteland. Veel mensen gebruiken de rivier de Jukskei als toilet en tegelijkertijd als waterbron. Het provinciebestuur wil het dichtbevolkte Alexandra saneren door een deel van de bevolking te dwingen te verhuizen, vooral om ziekten als cholera te bestrijden. Maar dat leidde vorige maand tot protesten van bewoners die wilden blijven. Het kostte de autoriteiten veel moeite de demonstranten uit te leggen dat de maatregelen voor hun eigen bestwil waren.

Kevin McDonald denkt dat ondanks de goede bedoelingen van de overheid de cholera nog lange tijd zal doorsudderen. "Het blijft moeilijk aan een ongeletterde bevolking uit te leggen dat ze moeten ophouden met bepaalde dingen die ze altijd hebben gedaan. Gewoontes slijten slecht. De enige manier om van de cholerabacterie af te komen is de aanleg van fatsoenlijke sanitaire voorzieningen. En met de beste wil van de wereld zie ik dat hier voorlopig niet gebeuren."