Tegen het decor van vallende beurskoersen hield de LDP vanochtend haar congres. Alle ogen waren gericht op premier Mori. Maar de malaise binnen de partij gaat viel dieper dan de onhandige manoeuvres van de voorzitter.

Door onze correspondent HANS VAN DER LUGT

TOKIO, 13 MAART. Slechts een handjevol partijgetrouwen zat vanochtend nog in de zaal toen de Japanse premier Yoshiro Mori ter afsluiting van het halfjaarlijke congres van de Liberaal Democratische Partij (LDP) het partijlied inzette. De bijeenkomst duurde al met al slechts drie uur, maar hooguit 10 procent van de congresgangers nam de moeite tot het einde te blijven. Van oud-premiers als Ryutaro Hashimoto tot het gewone voetvolk, allemaal vertrokken ze vroegtijdig.

De troosteloze uittocht is symbolisch voor de staat van verwarring en malaise waarin het huidige Japan én de dominante regeringspartij van het land verkeert. Premier Mori, tevens voorzitter van de LDP, erkende in zijn toespraak van enkele minuten dat hij binnenkort het bijltje er bij neer zal gooien, maar niemand weet wanneer hij dat zal doen. En niemand weet wie hem binnen de gelederen van de LDP zal opvolgen. Terwijl de beurs van Tokio vanochtend nieuwe recorddiepten bereikte, doet het werk van politieke commentatoren in Japan dezer dagen denken aan de hoogtijdagen van de Kremlin-watchers in communistisch Moskou van jaren her. Wie dineert met wie en wat betekent dat? Zegt politicus X wat hij zegt, of zegt hij eigenlijk iets anders? De uiterst impopulaire en onhandig opererende premier Mori staat onder grote druk om af te treden, zoveel is duidelijk. In juli zijn er verkiezingen voor het Hogerhuis en de LDP vreest een grote nederlaag te zullen lijden. Maar in de hiërarchisch gestroomlijnde partij durft niemand hardop te zeggen dat Mori weg moet. Na veel gehakketak is tijdens een onderonsje van de partijtop afgelopen zaterdagavond een compromis tot stand gebracht. Mori's termijn als partijvoorzitter (en dus als LDP-kandidaat voor het premierschap) loopt tot september, dus tot ná de verkiezingen voor het Hogerhuis. Vandaag zei Mori echter met zoveel woorden dat de keuze voor een nieuwe voorzitter eerder plaats zal hebben. Dit betekent dus dat Mori ergens tussen nu en juli zal opstappen als partijvoorzitter/premier zodat de partij op het laatste moment een nieuw boegbeeld kan installeren om de Hogerhuisverkiezingen in te gaan.

Betekent dit nu dat Mori feitelijk zijn aftreden heeft aangekondigd? Hierover is weer een prachtige rel tussen schriftgeleerden ontstaan. De leider van een coalitiegenoot van de LDP zegt 'ja', Mori zelf houdt vol van 'nee'. Feit is dat weinig mensen Mori nog serieus nemen als daadkrachtig leider van het land. Wat moet je ook met een premier die de mist in gaat zodra hij geen papier voor zich heeft om van voor te lezen. Onlangs verwees hij in het parlement naar een recente ontmoeting met de Chinese partijleider Mao Zedong. Mao is pas vijfentwintig jaar dood. Het duurde vijf zinnen voordat Mori het door had en zichzelf lachend verbeterde.

De LDP regeert vrijwel onafgebroken sinds het einde van de oorlog. De invloedrijke commentator Tetsuya Chikushi constateerde daarom onlangs op televisie dat de partij "de uiterste houdbaarheidsdatum allang gepasseerd is". Premier Mori en secretaris-generaal Makoto Koga (de tweede man in de partij) bewezen vandaag in hun toespraken dat ze in een ander tijdvak leven. Beiden onderstreepten dat de LDP aan de macht moet blijven omdat Japan "niet aan de communistische partij mag worden overgelaten". De LDP-top leeft nog in Koude-Oorlogsjaren. Of wellicht in een nog eerder tijdvak. Oppositieleider Yukio Hatoyama vergeleek de LDP vorig jaar met het vooroorlogse bewind.

Tegelijkertijd praten LDP-bonzen uitgebreid over de noodzaak van hervormingen, zowel van de economie als van de partij zelf. Dit is slechts het napraten van de laatste mode. De LDP is niet geïnteresseerd in het creëren van een werkelijke markteconomie. Zo haalde Shizuka Kamei (binnen de partij verantwoordelijk voor beleidsvorming) onlangs uit naar bedrijven die verliesgevende activiteiten afstoten en denken "dat het goed is op die manier weer uit de rode cijfers te komen". Kamei weet de huidige economische malaise juist aan dit soort "na-aperij van Amerikaans management". Als winstcijfers niet relevant zijn voor bedrijven, dan blijft niets anders over dan een semi-socialistisch systeem waarin ondernemingen slechts een maatschappelijke taak hebben, desnoods op kosten van de belastingbetaler. Het resultaat is dat veel bedrijven in Japan al jarenlang voortmodderen zonder dat iemand ingrijpt. Dat geldt met name voor de bouwsector die het hoofd boven water houdt dankzij overheidsopdrachten en als dank daarvoor omvangrijke steun aan de LDP verleent - in de vorm van geld en stemmen.

Maar niet alle bedrijven kunnen overleven terwijl ze voortdurend in de rode cijfers verkeren. Op een gegeven moment staat het water zozeer aan de lippen dat toch moet worden geherstructureerd. Of dat die herstructurering wordt uitbesteed aan een nieuwe buitenlandse eigenaar, zoals bij autoproducenten Nissan en Mitsubishi het geval is. Bij Nissan draaiden fabrieken op 50 procent van de productiecapaciteit toen Renault de zaak overnam. Renault haalde fors de bezem door de zaak en Daimler Chrysler doet nu hetzelfde bij Mitsubishi.

Deze economische malaise vreet langzaam aan de achterban van de LDP. Vroeger had de partij een meerderheid in beide huizen van het parlement, nu regeert ze dankzij een coalitie. Om de macht te behouden, draait de partij de duimschroeven aan en legt dissidenten binnen de partij het zwijgen op. Net als in het verleden wordt een ideologische discussie over politieke beginselen angstvallig uit de weg gegaan en is de strijd om de opvolging van Mori in de eerste plaats een strijd tussen de verschillende facties binnen de LDP die ieder hun eigen economische 'stammen' (agrarische sector, posterijen, bouw) vertegenwoordigen. Het huidige leiderschap runt de partij "als een totalitaire organisatie", meent ex-parlementslid Katsuhiko Shirakawa, die onlangs uit de LDP stapte en als leider van een nieuwe partij komende zomer in het Hogerhuis hoopt terug te keren. "De partij is noch liberaal, noch democratisch."

In de wandelgangen van het LDP-congres staat een man alleen een sigaret te roken. Op de vraag waarom hij hier is, zegt hij alleen: "In opdracht van mijn baas." Hij maakt snel z'n sigaret uit en verdwijnt weer naar binnen. Meer durft hij niet te zeggen, vooral niet over premier Mori.