Elk jaar geven de VS alle landen ter wereld een rapportcijfer voor de situatie op het gebied van democratie en mensenrechten. Maar zelf is Amerika volgens Amnesty International 'gewetenloos' bij de handel in martelwerktuigen.

Door onze redacteur FRANK VERMEULEN

ROTTERDAM, 27 FEBR.Het jaar 2.000 was een relatief goed jaar voor de vooruitgang van mensenrechten, democratie en fundamentele vrijheden in de wereld. Dat is een van de vaststellingen die het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken doet bij de presentatie gisteren van 25-ste editie van de landenrapportages, dit keer 195 in getal, inzake mensenrechten en democratie. "De algemene trend blijft er één van toenemende positieve veranderingen, ondanks een paar veranderingen ten kwade." In die laatste categorie vallen volgens een begeleidend schrijven van minister Colin Powell de zwarte schapen China, Cuba, Irak en Soedan, die toevallig ook de nieuwe vijanden zijn van de VS. Deze landen "leveren het bewijs dat de strijd voor het bevorderen van universele mensenrechten verre van beëindigd is".

De mensenrechtenorganisatie Amnesty International plaatste gisteren forse kanttekeningen bij de Amerikaanse landenrapportages. William A. Schultz, Amnesty-directeur in Amerika, juicht de rapportage toe en noemt het "een doorslaggevende test voor de Bush regering in hoeverre deze informatie over schendingen van de mensenrechtingen betrokken wordt bij beslissingen op het terrein van het buitenlands beleid". Maar Schultz verwees ook naar een eerder gisteren verschenen rapport van Amnesty International over de handel in martelwerktuigen. Daaruit blijkt dat deze werktuigen vervaardigd in de VS regelmatig worden verhandeld aan dezelfde landen die negatief figureren in de landenrapportages. Amerikaanse bedrijven waren volgens Amnesty International "meer dan bedrijven uit enig ander land betrokken bij het vervaardigen, en exporteren van het type wapens en werktuigen dat gebruikt wordt bij martelingen". Het aantal Amerikaanse bedrijven dat met name betrokken is bij de productie en levering van 'stun-wapens' (die een elektrische schok geven) bedraagt volgens Amnesty 42. Op de tweede plaats staat Taiwan, met 17 bedrijven, en op de derde, met 11 bedrijven, Duitsland. In dat land is het gebruik deze wapens bijvoorbeeld in de eigen gevangenissen of door de politie tegen burgers verboden. Maar elektroshockwapens met een hoog voltage mogen wel worden geëxporteerd.

Schultz noemt die tweeslachtigheid van zijn regering 'gewetenloos': "Het is gewetenloos dat terwijl het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken mensenrechten bevordert, het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Handel goedkeuring hecht aan exportvergunningen aan landen waarvan onze eigen regering bewijzen heeft dat zij martelen."

De tweeslachtigheid van het Amerikaanse beleid zorgt er ook voor dat het 'State Department' in de landenrapportages vaak standjes uitdeelt aan landen met wie Amerika warme banden onderhoudt. Zo stelt de rapportage over Colombia dat de regering van president Andres Pastrana "povere resultaten" boekt als het gaat om de bevordering van de mensenrechten. Afgezien van de pijnlijke timing van deze reprimande, namelijk op het moment dat Pastrana in Washington is voor een kennismakingsbezoek aan president Bush, lijkt de Amerikaanse houding ook hypocriet. De VS tekende vorig jaar voor het zogeheten Plan Colombia dat de strijd aanbindt met de Colombiaanse cocaïnekartels, en de linkse guerrillero's van FARC die voor hun financiën afhankelijk zijn van de "bescherming" van cocaïneboeren. Het landenrapport maakt melding van moorden gepleegd door soldaten en politiemensen, van veiligheidstroepen die samenwerken met de ultra-rechtse paramilitairen, die zich schuldig hebben gemaakt aan verschillende massaslachtingen. De VS keurde vorig jaar niettemin een niet eerder in Latijns Amerika vertoond hulppakket goed ter waarde van 1,3 miljard dollar bestaande uit de opleiding voor drie jungle-bataljons en de levering van gevechtshelicopters. Amnesty stelt: "Gegeven de innige en gedocumenteerde relatie tussen het leger en andere veiligheidstroepen met de paramilitairen stellen wij opnieuw de Amerikaanse toezegging aan de orde van een omvangrijk hulppakket voor Colombia."

Minister Powell stelt dat "ieder land rekenschap moet aflegen over de wijze waarop het zijn burgers behandelt". De VS zelf zijn echter niet onder de 195 onderzochte landen.