Vanaf april gaan er zeven vrouwelijke deeltijdhoogleraren, ieder voor een dag in de week, aan de slag op de Vrije Universiteit. Critici spreken van een gemakkelijke PR- stunt. 'Dit is een beetje sjoemelen met statistieken'.

Door een onzer redacteuren

ROTTERDAM, 27 FEBR. The Dutch Case, heet het in het buitenland al. Alle positieve discriminatie, subsidies, regelingen voor kinderopvang en deeltijdwerk ten spijt, stijgt het percentage vrouwelijke hoogleraren in Nederland nauwelijks. Kan de maatregel van de Vrije Universiteit (VU) om zeven vrouwen tegelijk als deeltijd- hoogleraar aan te stellen, de emancipatie goed doen? "Dit is lopen op glad ijs", denkt emeritus hoogleraar Epidemologie H. Collette van de Universiteit Utrecht.

De namen van de vrouwen die tussen 1 april en 1 september aan de faculteit der Rechtsgeleerdheid van de VU beginnen, zijn gisteren bekendgemaakt. Het aantal vrouwen op topfuncties aan de universiteit moet stevig omhoog, vindt de universiteit, vandaar deze "versterking van het facultaire profiel in brede zin", zoals de universiteit het zelf noemt.

En dat is nodig ook. Nederland loopt internationaal ver achter bij de aanstelling van vrouwelijke hoogleraren. Uit internationale cijfers uit 1997 blijkt dat in Nederland, na Ierland en Oostenrijk, het laagste aantal vrouwen doorstoot naar de post van hoogleraar, slechts 4,9 procent. Ter vergelijking: Frankrijk haalde toen 13 procent, Turkije 21,5 procent.

Recente cijfers laten een stijging van één procent zien. "Het gaat iets beter, maar we blijven achterin de trein zitten", aldus een woordvoerder van de VSNU. "Er is iets mis met de doorstroming, want aan het aantal vrouwelijke studenten en onderzoekers ligt het niet", zegt onderzoekster M. Brouns aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG), die onderzoek deed naar de verschillen in honorering van subsidieaanvragen tussen mannen en vrouwen.

Het komt van beide kanten, denken deskundigen. Vrouwen tonen te weinig durf en doorzettingsvermogen, maar aan de andere kant is de sfeer op de meeste universiteiten nog steeds niet ideaal voor de doorstroming van vrouwen. Onderzoekster Brouns: "Hoogleraren worden vaak aangenomen op basis van netwerken en internationale ervaring, een traditionele opvatting van wat goed wetenschap bedrijven is. En juist op die punten lopen vrouwen steeds nèt wat achter."

Vrouwen missen de ambities, denkt hoogleraar Epidemologie Collette, tevens coördinator van het Landelijk Netwerk voor Vrouwelijke Hoogleraren. Dit netwerk is bedoeld om de krachten van vrouwelijke (emeritus-)hoogleraren te bundelen. "Vrouwen kiezen eerder voor het gezin dan voor de baan. Bovendien is de mentaliteit vaak dat een echte wetenschapper zich voor 150 procent moet geven. Dat schrikt af."

In 1989 kwam zij, als enige vrouwelijke hoogleraar aan de faculteit der Geneeskunde, terecht op een plek die door mannen werd gedomineerd. En dat heeft ze gemerkt. "Ik had het gevoel dat ik buiten belangrijke zaken werd gehouden, zoals bezuinigingen. Dat lag niet alleen aan de afgelegen plek waar ik werkte, maar ook omdat ik het netwerk niet had."

De universiteiten hebben daarom sinds enkele jaren het beleid om vrouwen meer te stimuleren de wetenschappelijke top te bereiken. Goedschiks of anders kwaadschiks. Zo steekt onderzoeksorganisatie NWO sinds 1999 7,5 miljoen in het aanstellen en behouden van vrouwen op topfuncties in de biologie, geologie en oceanografie. De Universiteit van Amsterdam poogt met salariscompensaties en vrijstellingen voor promotie-onderzoek vrouwen te bevoordelen.

En dan is er nog de Katholieke Universiteit Brabant (KUB), die in januari aankondigde faculteiten met 75.000 gulden te beboeten als daar een vrouwelijke hoogleraar zou vertrekken. Andere, vriendelijker maatregelen als aantrekkelijke deeltijdfuncties hadden niets geholpen. Integendeel, het aantal vrouwelijke professoren daalde zelfs.

De recente stap van de VU moet daarom vooral gezien worden als een publiciteitsstunt, denkt onderzoeker M. Brouns. "Deze grote aanstelling in één keer kan het debat aanzwengelen over de ongelijkheid die er nog steeds is." Toch heeft zij er "zeer ambivalente gevoelens" bij. "Het is een beetje sjoemelen met statistieken, zoveel vrouwen opeens tegelijk aan te stellen. Bovendien kunnen zij vermoedelijk niet al te veel uitrichten als zij maar één dag per week gaan werken."

De nieuwe, aanstaande hoogleraren zelf zijn het hier niet mee eens. Hoogleraar Methoden en technieken C. Bijleveld, die op 1 april begint, zegt dat ook op één dag in de week veel gedaan kan worden. "Ik verwacht niet dat ik om vijf uur de deur achter me dichttrek. Ik wil echt wat gaan doen." Bijleveld ziet in haar aanstelling ook een "symboolfunctie". "De helft van de studenten is vrouw, het is dus belangrijk dat zij zien dat er ook vrouwen aan de top staan."

Haar toekomstige collega T. Bender, die ook in april begint, is het daarmee eens. "Ik vind het getuigen van vrouwvriendelijkheid dat ze ons hebben aangesteld. Er zijn nu zeven vrouwen met wie vrouwelijke studenten zich kunnen identificeren."

Maar is de emancipatie wel gediend met zeven deeltijdvrouwen? Onderzoeker M. Brouns: "Ik denk dat het beter was geweest als één vrouw een voltijdbenoeming had gekregen. Maar het is wel goed dat de VU nu aantoont dat er maar liefst zeven vrouwen professorabel zijn. Het argument dat universiteiten geen geschikte vrouwelijke kandidaat hebben kunnen vinden, gaat nu niet meer op."

Ook Collette ziet voordelen. "Misschien dat het nu gewoner wordt dat vrouwen de wetenschappelijke top bereiken. Aan de andere kant, ze moeten niet het etiket krijgen van tweederangs hoogleraren, die er maar gemakkelijk in zijn gerold. Het is een aardig begin, maar voor een écht betere verdeling zijn structurele maatregelen nodig."