Duitsland, Nederland en Denemarken zijn gisteren in de Europese raad van landbouwministers in conflict gekomen met de andere negen lidstaten over de hervorming van de rundveehouderij.

Door onze redacteuren HANS BUDDINGH' en RENÉ MOERLAND

BRUSSEL, 27 FEBR. Laurens-Jan Brinkhorst was de enige die vannacht die na afloop van de bijeenkomst van de Europese landbouwministers ronduit zei waar het op stond. "Het is een zwarte dag voor degenen die een spoedige hervorming van de rundvleesmarkt bepleiten. Ik heb wel eens een vrolijker bijeenkomst bijgewoond." Zijn medestander en groene Duitse collega, Renate Künast, drukte zich meer omfloerst uit. "Het is in principe geen nederlaag, want ik had niet direct gedacht dat we in één dag alles konden bereiken."

De diplomatieke bewoordingen van Künast konden de grimmige stemming in het Europese landbouwdebat gisteren niet verhullen. Officieel ging het alleen om een eerste verkennend debat over het ingrijpende herstelplan van Eurocommissaris Franz Fischler voor de rundveesector, die in een zware crisis verkeert door het teruggelopen vertrouwen van de consument. De hevige en uiteenlopende kritiek waarmee Fischlers zeven punten-plan in de afgelopen weken was begroet, maakte echter duidelijk dat er meer aan de hand is. De groeiende kloof tussen de (vooral Zuid- Europese) landen die voorlopig willen vasthouden aan de traditionale prijssteun aan producenten aangevoerd door agrarische grootmacht Frankrijk - en de landen die de huidige crisis willen aangrijpen om daarmee af te rekenen aangevoerd door Duitsland dreigt over te gaan in een politieke patstelling over hervorming van het gemeenschappelijke landbouwbeleid tussen noord en zuid in de EU.

Het 'hervormingsgezinde' blok bleek gisteren voornamelijk te bestaan uit Duitsland, Nederland en Denemarken. De zwaarste nederlaag leden de drie in hun verzet tegen de verlenging en uitbreiding van de Europese opkoop- en vernietigings- of (naar keuze) opslagregeling voor overtollig rundvlees. Het vernietigen van runderen als marktmaatregel is niet alleen onethisch, vindt Brinkhorst, maar hij heeft ook bezwaar tegen het principe zelf van het hooghouden van de prijs door het onttrekken van overschot aan de markt.

Ook pogingen van de Duitse minister Künast om een speciaal 'high level comittee' in te stellen om alvast te praten over toekomstige landbouwhervormingen richting een meer duurzame landbouw liepen vast. "Volkomen irreeel" klonk het in kringen van de Europese Commissie, met een verwijzing naar de Franse politieke situatie. Over twee weken zijn er in Frankrijk gemeenteraadverkiezingen, en volgend jaar verkiezingen voor zowel het parlement als het presidentschap. De belangrijkste kandidaten, president Chirac en premier Jospin, zijn beiden uit op de stem van de boeren en willen zich geen vroegtijdig debat over vergaande hervormingen van het landbouwbeleid veroorloven.

Strikt genomen hoeft dat ook niet. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid en het landbouwbudget liggen vast tot 2006, zoals de regeringsleiders in 1999 in Berlijn in de Agenda 2000 hebben afgesproken. De evaluatie is afgesproken voor 2003 als het Franse verkiezingsjaar weer voorbij is. "Sommigen zijn wel ongeduldig", merkte de Franse minister Glavany gisteren in Brussel dan ook fijntjes op over de "drie of vier landen" die een snellere hervorming willen.

Diezelfde Glavany presenteerde zich gisteren als de grote winnaar. Vorige week had hij de boeren thuis al financiële steun beloofd. Het enige probleem was toen nog dat Brussel doorgaans niet instemt met het op deze wijze geven van nationaal concurrentievoordeel op de Europese markt. Glavany was daarom gisteren vooral naar Brussel gekomen om zo niet Europees geld, dan toch Europese toestemming te krijgen voor nationale steunmaatregelen.

Het eerste lukte niet, maar dat mocht geen verassing heten: de BSE- crisis heeft de 1,2 miljard euro speling in het landbouwbudget al ruimschoots opgeslokt. Het tweede lukte wel. Fischler zei weliswaar met nadruk dat "we in de ministerraad geen Franse aanvraag behandeld hebben", maar Glavany had al geen belangstelling meer voor formaliteiten. "We hebben mondelinge richtlijnen gekregen en die vinden we redelijk", constateerde hij laconiek. Hij kondigde aan binnen een paar dagen met steunmaatregelen voor de Franse boeren te komen.

De vraag is nu of daarmee het kortstondige hervormingselan dat de BSE- crisis de laatste maanden in Europa leek los te maken, alweer tot een einde is gekomen. Brinkhorst toonde zich gisteren overtuigd van het tegendeel. "Het is ondenkbaar dat we niet in de richting van een verdere liberalisering gaan", zei hij stellig. Glavany gaf toe dat de komende Franse steunmaatregelen neerkomen op een "renationalisatie" van het landbouwbeleid. Hij verwees naar de "uitzonderlijke noodsituatie".

Het Zweedse voorzitterschap wil binnenkort een eigen programma presenteren om de Europese landbouw extensiever te maken. Eurocommissaris Fischler onderstreepte ook gisteren dat in 2003 bovendien het hele Europese landbouwbeleid onder de loep wordt genomen. Eerst de crisis, dan de hervorming, is nu niettemin zijn adagium. In roerige tijden moet hij laveren tussen nationale belangen. Rekening houdend met de politieke realiteit in Frankrijk, waar woedende boeren zich met acties in de verkiezingstrijd dreigen te mengen, maakte hij een opening voor nationale steun aan boeren, zij het onder strenge voorwaarden.