Een politieke rel die de rente tot ongekende hoogte opjaagt en zwaar verlies voor de beurs. Dat zijn de ingrediënten voor een diepe crisis in Turkije.

Door onze correspondent BERNARD BOUWMAN

ISTANBUL, 22 FEBR. Dinsdagavond al maakte een televiestation de balans op van wat de jongste financiële crisis Turkije heeft gekost. Twintig F16-vliegtuigen of veertig ziekenhuizen, liet de sombere stem van de verslaggever de toeschouwers weten. In zijn stem klonk ondanks de somberheid iets van hoop door dat de rekening daarmee was voldaan.

Maar gisteren verloor de beurs van Istanbul 18 procent en liep de rente op met meer dan 4.000 procent. Dus zag de Turkse regering geen andere mogelijkheid meer dan de koers van de nationale munteenheid, de lira, te laten zweven. En daarmee lijkt ook het economische herstructureringsprogramma, dat Turkije met behulp van het Internationaal Monetair Fonds heeft doorgevoerd, onder vuur te komen. Experts verwachten dat alleen vandaag de Turkse lira maar liefst 25 procent aan waarde zal inleveren.

De jongste crisis in Turkije begon afgelopen maandag onverwachts, toen president Sezer tijdens een bijeenkomst van militairen en burgerpolitici felle kritiek leverde op de regering van premier Ecevit. De ruzie liep zo hoog op dat Sezer een exemplaar van de grondwet in de richting van de premier gooide. Deze beende daarop de zaal uit, en liet de verzamelde pers weten dat er sprake was van een "ernstige" crisis. De financiële markten reageerden onmiddellijk paniekerig: alleen maandag al werd er voor vijf miljard dollar aan lira's gekocht, de grootste koop op één dag in de Turkse geschiedenis.

De financiële markten werden daarom zo nerveus, omdat het conflict tussen Sezer en de regering draait om een kwaal die het Turkse politieke leven sinds jaar en dag teistert: corruptie. Sezer liet Ecevit weten dat zijns inziens de regering niet genoeg doet om corruptie en machtsmisbruik aan te pakken. Internationale experts geven de president daarin gelijk: Turkije krijgt bijvoorbeeld van de organisatie Transparancy International een 3,8 op de schaal van 0 tot 10, waarbij een 10 staat voor een volkomen corruptievrij politiek systeem.

De rel tussen Ecevit en Sezer versterkte zo het gevoel bij de financiële markten dat het leiderschap van Turkije niet sterk genoeg is om de economie te saneren en transparant te maken. Daardoor sloeg de vlam in de financiële pan. Voor de markten maakte het niet meer uit dat premier Ecevit keer op keer verzekerde dat hij wel degelijk met Sezer wilde samenwerken en dat het economische herstructureringsprogramma gewoon doorgang zou vinden. De druk werd zo sterk dat de autoriteiten geen andere mogelijkheid meer zagen dan de lire te laten zweven.

Zowel Turkse regeringsfunctionarissen als het Internationale Monetaire Fonds onderstreepten vanmorgen dat het economische herstructureringsprogramma in Turkije gewoon doorgaat. Feit is echter dat die sanering - waarvan een gecontroleerde, langzame depreciatie van de lire een kernpunt was - onder zware druk zal komen te staan. Door de plotselinge koersval van vandaag zullen de prijzen in Turkije immers gaan stijgen en daarmee komt de inflatiebestrijding - kernpunt van het herstructureringsprogramma - in gevaar. Aangezien dat programma ook van groot belang is om Turkije voor te bereiden op de Europese Unie, komt ook Turkije's 'Europese' aspiratie in de gevarenzone. Pikant genoeg ligt het lot van de lire nog steeds voor een groot deel in handen van de regering. Volgens waarnemers zullen de markten positief reageren als een aantal ministers aan wier naam de verdenking van bestuurlijke non- transparantie kleeft, zullen opstappen. De komende dagen zal blijken of de regering voldoende daadkrachtig is om die hint van de markten op te volgen.