De VS zijn opgeschrikt door een spionageschandaal waarbij een ervaren FBI-agent is ontmaskerd als een verrader. Voor Philip Hanssen eindigde de Koude Oorlog afgelopen zondag.

Door een onzer redacteuren

ROTTERDAM, 21 FEBR. Afgelopen zondagavond klapte de val dicht voor Robert Philip Hanssen, een 56-jarige agent van de FBI met een zeer lange staat van dienst bij deze federale inlichtingendienst. Hij werd gearresteerd toen hij in een park, in de buurt van zijn woning in Vienna, even buiten Washington, een pakket documenten achterliet op een met zijn Russische contactpersonen afgesproken plek.

Met de arrestatie van Hanssen lijken de oude tijden van de Koude Oorlog weer even te herleven. Of, zoals de Amerikaanse minister van Justitie, John Ashcroft, het gisteren op een speciaal belegde personferentie formuleerde: " De arrestatie van Robert Hanssen wegens spionage moet ons er opnieuw aan herinneren dat ons land, onze vrije samenleving, een internationaal doelwit is in een gevaarlijke wereld."

Maar niet alleen het besef dat buitenlandse "spionage activiteiten om vitale geheimen van de Verenigde Staten te stelen nog steeds even intensief zijn als in het verleden" heeft in Washington voor een schokeffect gezorgd. Dat juist een ervaren agent van de FBI is ontmaskerd als een 'verachtelijke verrader', heeft het zelfvertrouwen aangetast en de woede aangescherpt. "Ik ben aangedaan en woedend", zei FBI-directeur Louis J. Freeh op de persconferentie waarop de aanhouding van de dubbelagent in eigen gelederen bekend werd gemaakt. De enige opluchting is dat de FBI, in samenwerking met onder andere de CIA, er in is geslaagd de rotte appel uit de mand te lichten.

Hanssen is nu officieel aangeklaagd wegens misdrijven die volgens Freeh de Amerikaanse veiligsheidsbelangen "buitengewoon ernstige schade" hebben toegebracht en waarvoor hij langdurige gevangenisstraffen en zelfs de doodstraf kan krijgen. De beschuldigingen liegen er dan ook niet om. Volgens de aanklacht heeft hij meer dan vijftien jaar gespioneerd voor de Sovjet-Unie en later Rusland. Zijn verraad bestond niet alleen uit het in handen spelen van Moskou van een grote hoeveelheid als 'topgeheim' en 'geclassificeerd' Amerikaans informatiemateriaal - in totaal meer dan 6.000 pagina's aan waardevolle documenten - maar ook uit het doorspelen van de namen van drie in Amerika gestationeerde KGB-agenten die ook voor de Amerikaanse inlichtingendiensten werkten. Twee van hen werden bij terugkomst in Moskou opgepakt en na veroordeling geëxecuteerd. De derde werd opgesloten en later in vrijheid gesteld. In ruil voor zijn diensten zou Hanssen 600.000 dollar aan baar geld hebben gekregen, diamanten en zou daarnaast nog eens 800.000 dollar voor hem zijn geparkeerd op buitenlandse bankrekeningen. Volgens de aanklacht meldde Hanssen, die in januari 1976 in dienst kwam bij de FBI, zich in oktober 1985 vrijwillig aan bij de KGB. Hanssen, getrouwd en vader van zes kinderen, werkte toen voor de FBI in New York en later in Washington, tot zijn arrestatie op het hoofdkantoor. Tussen 1995 en 2000 werd hij 'uitgeleend' aan het bureau buitenlandse missies van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Met uitzondering van die periode zou hij zijn diensten aan Moskou hebben aangeboden - ten tijde van de Koude Oorlog maar ook na de ontbinding van de Sovjet-Unie tot afgelopen zondag. Twee keer eerder werden agenten van de FBI betrapt op spionage voor Moskou. FBI-directeur Freeh wilde gisteren niet precies zeggen hoe en wanneer de verdenking op Hanssen viel, maar wel dat zijn training en ervaring als FBI-agent hem al die jaren heeft geholpen zijn spionage-activiteiten verborgen te houden. "Hij was tenslotte een goedopgeleide specialist op het gebied van de contra-inlichtingen", aldus Freeh.. Zelfs zijn Russische contactpersonen kenden tot gisteren zijn arrestatie wereldkundig werd gemaakt de ware identiteit niet van de man die regelmatig op met tape gemarkeerde plekken documenten achterliet en zijn beloning ophaalde. Hanssen opereerde onder de codenaam 'Ramon' en hij communiceerde vaak via nepadverteties in kranten om afspraken te maken. Zelf was hij zich zeer goed bewust van de risico's die hij liep. Zo schreef hij al in 1988 aan zijn contactpersonen: "Ik ben veel veiliger als jullie weinig over mij weten. We zijn geen kinderen als het om deze zaken gaat." Toch was Hanssen kennelijk graag bereid die risico's te nemen. Volgens functionarissen handelde hij niet uit ideologische motieven, maar eerder uit winstbejag. Maar er is misschien ook een andere verklaring. In een brief die hij vorig jaar schreef, laat Hanssen weten dat hij als jongetje van een jaar of veertien gefascineerd raakte door het boek van de Britse meesterspion Kim Philby, die voor de KGB werkte. "Men zou kunnen zeggen dat ik of krankzinnig dapper ben of gewoon gek. Ik zou zeggen: geen van beide, maar krankzinnig loyaal. Kies maar wat je wilt. In alle antwoorden schuilt gekte."