Waar computers komen, volgt vroeger of later ook RSI. Ook basisscholen, trots op hun computeronderwijs, moeten rekening gaan houden met leerlingen met een muisarm.

Door Leonie Hulst

ROTTERDAM, 19 FEBR. Steeds meer scholen en universiteiten gebruiken computers en laptops bij het onderwijs. Electronicaconcern Siemens begint in april met een project waarmee in 2008 alle leerlingen van de basisschool een laptop tot hun beschikking moeten hebben. Deskundigen verwachten dat kinderen door het toenemende computergebruik RSI-klachten kunnen krijgen.

Basisschool De Triangel in Zoetermeer begint als eerste met het Dino- project (Digitale Innovatie Nederlands Onderwijs). Siemens wil samen met uitgeverijen en netwerkproviders computers en computersystemen ontwikkelen waarmee 'onderwijs op maat' kan worden aangeboden. Henk Verheij, projectleider van Dino, denkt dat met het project het lerarentekort zelfs kan worden teruggedrongen. "Als kinderen opdrachten op de computer maken, kan de computer dat nakijken in plaats van een leraar." De scholen moeten de kosten voor het project zelf betalen. Volgens Verheij zullen de kosten rond de 250 gulden per kind liggen. Van het ministerie van Onderwijs krijgen scholen nu 160 gulden per kind om te investeren in ICT. Het steeds toenemende computergebruik brengt echter ook risico's met zich mee. RSI is een bekend fenomeen in het bedrijfsleven. Nu op universiteiten en scholen steeds meer met computers wordt gewerkt, neemt ook daar de kans op RSI-gerelateerde klachten toe. Omdat scholieren en studenten sinds 1998 onder de Arbowet vallen, is het de taak van school en universiteit voor goede werkomstandigheden te zorgen. De Arbo-inspectie controleert daarom nu ook of de werkplekken op scholen ergonomisch zijn aangepast. "De inspectie heeft tot nu toe opgemerkt dat nog niet alle onderwijsinstellingen voldoende zijn ingericht voor het nieuwe computeronderwijs", aldus een woordvoerder van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De Arbowet beschouwt een laptop als een gewone computer als er meer dan twee uur per dag op gewerkt wordt. Is dit het geval, dan gelden dezelfde eisen als voor een computer, zoals een verstelbaar beeldscherm en een apart toetsenbord. Volgens directeur Wouter Neerings van De Triangel zullen de kinderen twee tot tweeëneenhalf uur per dag met de laptop werken. Maar als de kinderen niet aanhoudend achter de computer zitten, valt hun computerwerk niet onder de wettelijke noemer beeldschermarbeid.

Zowel de Triangel als Siemens zijn niet bang voor overbelasting. Volgens projectleider Verheij is het werken op een laptop op school iets heel anders dan op kantoor, omdat kinderen minder gespannen achter een scherm zouden zitten en andere opdrachten tussendoor doen."Er wordt nog gewerkt aan het uiteindelijke laptopontwerp, maar het zal zeer kindvriendelijk zijn." Verheij denkt dat de scholen genoeg expertise in huis hebben om klachten te voorkomen. Ook directeur Neerings verwacht geen problemen. "Het gevaar van overbelasting bestaat. Maar onderwijzers zien het als een kind lange tijd gespannen bezig is en nemen maatregelen. Dat geldt zowel voor schrijven als computeren." Om eventuele klachten te voorkomen en kinderen meer te laten bewegen, is de school al bezig met het project 'De school beweegt'.

Niet iedereen is echter overtuigd van de veiligheid van het laptopgebruik. Volgens directeur Paul Ulenbelt van Bureau Beroepsziekten (BBZ) van de FNV kunnen scholen en universiteiten zelfs aangeklaagd worden als scholieren of studenten klachten krijgen door het computergebruik, vooral nu sommige instellingen voor middelbaar en hoger onderwijs studenten min of meer verplichten om een laptop aan te schaffen en daarop te werken. "En nu krijgen kinderen op de basisschool ook laptops. Dat is van de zotte. Dit is de Maurice de Hond-generatie. De nieuwe economie geeft nieuwe technieken, maar ook gezondheidsproblemen. Hier moet je eigenlijk helemaal niet aan beginnen. Ik kan niet bedenken waarom kinderen geen RSI zouden kunnen ontwikkelen." Ron Roozendaal, voorlichter van het RSI-centrum in Amersfoort dat informatie en advies over RSI verstrekt, denkt dat er heel voorzichtig moet worden omgesprongen met laptops. "Je begeeft je in een heel fout grijs gebied. Volgens onze informatie is de kans op RSI-klachten zestig procent bij 1 uur achter een laptop. Door kinderen steeds meer op laptops en computers te laten werken kweek je een leger van arbeidsongeschikten in de toekomst. Uit een Austalisch onderzoek bleek dat kinderen vatbaarder zijn voor RSI, omdat ze nog niet zo'n fijne motoriek hebben."

Het ministerie van OCenW zal geen regels opstellen over verantwoord computergebruik. "Wij controleren alleen of de 160 gulden echt aan ICT besteed wordt. De leraren moeten erop toezien dat het computeronderwijs op een verantwoorde manier gebeurt", aldus een woordvoerder. Behalve het Australische onderzoek is er weinig bekend over kinderen en RSI. Dat ondervond ergotherapeute Dorrit Jansen ook toen zij in 1999 met een studiegenoot het lespakket 'Muisje Max wil geen muisarm' voor kinderen in groep twee van de basisschool ontwikkelde. "Uit ons eigen onderzoek bleek dat kinderen uit groep 2 al regelmatig achter de computer zitten. Als je RSI echt wil voorkomen, moet je bij deze groep beginnen met het aanleren van goede gewoonten. Daarna is het te laat. Ik ben kinderen tegengekomen die kramp in hun armpjes hadden door te lang of met een verkeerde houding computeren." Jansen heeft heel weinig vertrouwen in laptops. "Als je RSI-klachten wilt krijgen, moet je vooral op een laptop gaan werken. Ze zijn niet ergonomisch aan te passen."

Om RSI bij kinderen onder de aandacht te brengen zal de RSI- patiëntenvereniging op de internationale RSI-dag op 28 februari als thema 'kinderen en preventie' hebben. "Het is nog moeilijk om te zeggen hoeveel kinderen er RSI-klachten hebben, maar we hebben wel al verontruste ouders van computerende kinderen als lid", aldus voorlichtster Janet de Keizer. Zowel de RSI-vereniging als Siemens zien een extra gevaar in de uren die de kinderen thuis nog achter de computer zitten. Verder onderzoek is daarom dringend nodig, vinden beiden. Ergotherapeute Jansen denkt dat de komende tien jaar grote problemen zullen ontstaan. "Niemand had gedacht dat kinderen ook RSI- klachten kunnen krijgen. Scholen en regering moeten worden wakker geschud. Voor het te laat is."