Vooruit Rieneet!

'Wonderful!' 'Great! ' De schrijfster Renate Dorrestein 'deed' de Amerikaanse pers. De vertaling van haar roman is 'A Triumph!' en Viking voorziet in een Amerikaans uitgeefplan tot 2006.

door Renate Dorrestein

In het vliegtuig naar New York vertelt een stewardess me dat ze een hele nacht op een hotelkamer in Memphis heeft opgezeten om Een hart van steen uit te lezen. "Ik kwam helemaal stuk aan het ontbijt", zegt ze stralend, en als dank voor deze leeservaring biedt zij me een grote fles champagne aan. Wat een opgewekt begin van mijn promotiereis door de Verenigde Staten! Twee weken geleden is de vertaling van mijn roman verschenen bij de Amerikaanse uitgeverij Viking. De boekhandelketen Barnes & Noble heeft hem uitverkoren voor haar Discover-programma waarin elke twee maanden - in vele honderden winkels in het hele land - een aantal nieuwe titels onder de aandacht wordt gebracht. A heart of stone wordt daarin aangeprezen als 'an emotional rollercoaster unlike any book you've read before'. In de bijna twintig jaar dat ik mij achter mijn bureau het hoofd heb zitten breken over niet-bestaande mensen en hun niet-bestaande problemen, had ik nooit kunnen dromen dat ik nog eens in vooraanstaande buitenlandse kranten zou lezen dat mijn werk 'heartbreakingly unsentimental and rib-achingly hilarious' is en 'a real page-turner', of dat recensenten zich zouden uitspreken over 'the classical starkness of this drama'. Mijn agent barstte een paar weken geleden in tranen uit, zei ze, bij de conclusie van het boekenvakblad Kirkus, die kortweg 'A triumph.' luidde. Ook bij mij gingen de flessen op dat moment serieus open, al weet je in je achterhoofd ook wel dat de Amerikaanse geest snel tot oververhitting neigt. In dat licht bezien is het ook moeilijk om je een voorstelling te maken van wat zo'n promotietournee nou helemaal zal behelzen. Nederlandse auteurs krijgen niet vaak zo'n kans. Omdat het lonely at the top is, en Amerika een groot continent, gaat mijn verloofde mee als roadmanager. Hij heeft het voornemen in elke stad die we aandoen op mijn hotel aan te plakken: 'I'M HERE. READ ME.' Hij zal als mijn persoonlijke adjudant gaan over de fooien, de inkomende faxen, de bagage en de rustgevende kopjes thee, en mijn broek naar de stomerij brengen als ik in de kauwgom ben gaan zitten. Alleen is hij de chocolade Amsterdammertjes vergeten die ik als relatiegeschenkjes om me heen zou strooien, zo ontdekken we in het vliegtuig. Op het programma staan vijf steden in tien dagen - we gaan dit land van oost naar west met A Heart of Stone plaveien - en er hoort een draaiboek van dertien pagina's bij, opgesteld door de pr-afdeling van Viking: lezingen, interviews en signeersessies. In elke stad zal er een limousine op het vliegveld klaarstaan, alsmede een escorte die gespecialiseerd is in auteursbezoeken. Her en der in dit land bevinden zich agencies die per jaar honderden schrijvers-op-tournee begeleiden. En wij Europeanen maar denken dat er hier weinig serieuze belangstelling voor literatuur bestaat.

Escorte

Mij vallen als escortes ten deel een Jim (hobby: baseball), twee Sarahs (eentje met volwassen kinderen en eentje zonder baarmoeder), een Tim (had laatst Kurt Vonnegut nog in zijn auto, en daarvóór Oliver Sacks) en een Stephanie (New Age, en veel zorgen om haar oude moeder). Hun voornaamste taak bestaat eruit mij iedere dag langs zoveel mogelijk boekwinkels te rossen voor zogeheten drop-in booksignings. De bedoeling is dat je in Washington, Chicago of Minneapolis je hoef plant door elk beschikbaar boek van jezelf te voorzien van een handtekening. Het winkelpersoneel plakt er dan fluks en weinig ceremonieel een grote sticker op, signed by the author, en de hele stapel belandt op een apart tafeltje dat al bijna bezwijkt onder de gesigneerde exemplaren van de concurrentie - maar gesigneerd heet een boek vijf keer zo snel te verkopen, zelfs van een hier totaal onbekende auteur. En kun je nu bijvoorbeeld in geheel Washington maar vijftien stuks van A Heart of Stone traceren (de rest is natuurlijk al verkocht), dan is het zaak de operatie een andere wending te geven en intensief te kwekken met de diverse eigenaren van de winkels, opdat je, zelfs zonder chocolade Amsterdammertjes, een onuitwisbare indruk zult achterlaten. 'Voor welk publiek is uw boek geschikt?' Het is goed dat ze me bij Viking druivensuiker en hoestbonbons hebben meegegeven, want ik klep me tien dagen lang de oren van het hoofd. Bij de filialen van Barnes & Noble is er het houvast van mijn kop op affiches en van mijn boek in de speciale Discover-display, maar er zijn in de States ook nog steeds onafhankelijke boekhandels, gelukkig maar, en daar moet ik mijn eigen tamtam verzorgen. "Rieneet, honey", zegt een begane boekhandelaar in San Francisco als ik bij binnenkomst bleu naar mijn boek in het schap wijs, " dat moet je niet zo bescheiden aanpakken. Je bent in Amerika! Je moet op luide toon roepen: 'Attention! I'm the author of this wonderful novel!"' "Vooruit, Rieneet, zet 'm op", zegt mijn roadie, "het is niet jouw probleem, het is hun probleem." Ook de journalisten, in hun studio's, of geboekt voor een ontbijtje, blijken te verwachten dat je de kunst der zelfpromotie terdege beheerst. Ze kijken je onthutst aan als je, in antwoord op de vraag hoe het allemaal zo gekomen is, gewoon zegt: "Sheer luck." Maar het is waar. Geluk en niets dan geluk heeft mij hier gebracht, op deze hotelkamer met uitzicht op het Empire State Building, en in deze limo waarin ik geruisloos langs het Witte Huis zoef: toen Een hart van steen drie jaar geleden in de Nederlandse Top- Tien stond, was Linda Michaels, een literair agent die Europese literatuur naar Amerika haalt, toevallig net in ons land. Ze belde me op. We maakten een afspraak. Ze verkocht de rechten aan inmiddels acht landen. Als dat geen sprookje is. Maar voor journalisten is het toeval geen item, ofschoon het hele leven er uit bestaat. Zij willen iets dat zij 'feiten' noemen. Gelukkig is er aan feiten geen gebrek, aangezien Een hart van steen zijn genesis had in de waar-gebeurde gruwelen van een serie gezinsmoorden die Nederland vier jaar geleden schokte. 'This being a Dutch thing, I assume we're talking drugs-related crimes?' vraagt een radio-verslaggever verlekkerd. Toch is het leuk om met journalisten te praten die helemaal niets van mij afweten, net zo leuk als het is om kritieken te lezen van recensenten die geen historie met me hebben. In de Nieuwe Wereld ben ik een onbeschreven blad, mijn leven als schrijfster begint hier opnieuw, zonder vastgeroeste pro- of contra-opinies. Niemand heeft een appeltje met me te schillen of wordt geplaagd door vooroordelen van persoonlijke aard. Een soort reïncarnatie, bedenk ik me, terwijl ik op mijn hotelkamer gauw een bloesje strijk en mijn reserve-panty's tel. Ik heb een obsessie met panty's, sedert ik ooit met een plotselinge, grote ladder de Annie Romein Prijs in ontvangst moest nemen.

Bij de panty's draag ik een power-pak, gekocht bij mevrouw Van der Louw, die precies weet waaraan een vrouw in haar uur van glorie behoefte heeft. Het jasje zou een circusdirecteur niet misstaan, met een blauw fluwelen kraagje. Het wordt gecombineerd met een strak blauw fluwelen jurkje, of, afhankelijk van de gelegenheid, met een bijpassende broek. "Wow", zeg ik aanmoedigend tegen mijn spiegelbeeld. Vooruit, Rieneet! Kom uit die Nederlandse slaapstand en zet het enthousiasme op twaalf! Wonderful! Great! Aan superlatieven geen gebrek. Iedereen vindt altijd wel iets in je te prijzen, als geisers beginnen ze te spuiten, over hun woorden vallend van geestdrift. Zoals die fotograaf in Berkeley, die 'Great body-language! Fantastic body-language!' tegen me schreeuwde terwijl ik muizig op een krukje zat.

Isabel Allende

Zwaar geschut zet ook Isabel Allende in, als ze mij in San Francisco aan het publiek presenteert. Zij las A Heart of Stone al maanden geleden, toen ze een drukproef kreeg van een bevriende boekhandelaar. Vanaf dat moment zoemden de e-mails rond: 'Allende LOVES your book!' 'Allende wants to PROMOTE and SUPPORT your truly wonderful book! Isn't it exciting?' Dus vertrek ik op een vroege ochtend uit ijskoud Minneapolis, om een paar uur later door Sarah II over de Golden Gate brug naar de boekhandel gebracht te worden waar Allende haar liefde voor mijn werk zal betuigen. "Wow!" steekt zij van wal. "This is one of the best books I have read in years." Tegen de tijd dat zij het einde van haar toespraak heeft bereikt, staat ze erbij te stampvoeten. "Please, please, read this book", roept ze het publiek toe. "You MUST read this book. Vertel het aan je vrienden, doe het ze cadeau! You're in for a treat!"

In Nederland zijn we gewend dat een boek pas aandacht krijgt bij verschijning. In Amerika komt de hele fanfare al veel eerder op gang. De vakbladen Kirkus, Booklist en Publishers Weekly bespreken boeken maanden voordat zij in het schap zullen staan, en spelen dus een grote rol in het enthousiasmeren van de boekhandel. Zij gaven A Heart of Stone alledrie een recensie met ster, de overtreffende trap van een gewone lovende recensie. Het gevolg is dat er flink door de boekhandel is ingekocht. Voor de verschijning moest Viking al twee drukken maken om aan de vraag te kunnen voldoen. Ook konden geïnteresseerde boekhandelaren mij boeken voor een lezing tijdens de tournee. Er staan er iedere dag een of twee op mijn schema.

Twee keer komen er maar vier mensen opdagen, maar in de States mag je de factor honderd op alles toepassen, zegt de roadie, die mijn zorgvuldig ingestudeerde grappen na een paar dagen al zo vaak heeft moeten aanhoren dat er wat hem betreft bij voorkeur nul man publiek is, zodat we voor de afwisseling eens iets interessanters kunnen gaan doen. Bij andere gelegenheden moeten er extra stoelen aangesleept worden, en staan de mensen na afloop in de rij voor een handtekening. De vragen die gesteld worden verschillen niet veel van wat lezers in Appelscha of Maastricht willen weten, met één uitzondering: de kwestie van de vertaling. 'Maar waarom heb je dat boek niet gewoon rechtstreeks in het Engels geschreven?' wordt er keer op keer gevraagd. Het lijkt wel alsof ze hier geen snars begrijpen van het hele idee van vertalingen, en alsof er maar een vage notie bestaat dat er elders op de wereld andere talen dan Engels vigeren. Geduldig leg ik uit dat vertalen een apart en nobel vak is, en dat Hester Velmans zich daar in mijn geval uitmuntend van heeft gekweten. 'Ida rijmt op malaria' denkt de twaalfjarige Ellen, maar in het Engels laat ze Ida op spider rijmen, een vondst die je hardop moet uitspreken om er de geestigheid van in te zien. Bij het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, de financier van buitenlandse vertalingen (en tevens de instantie die mijn vliegtickets en die van de roadie betaalde) waren ze minder gecharmeerd van Velmans' brille. Ze vonden de vertaling te vrij, en keurden hem aanvankelijk af. Dat Hester en ik in nauwe samenwerking en onder het produceren van kilometers faxen, tot dit resultaat waren gekomen, verbaasde hen zeer. Maar ik wilde dat de Engelstalige editie zou lezen als een Engelstalig boek, en niet als een vertaald boek. Het kostte me geen zielenpijn om typische details die op Amerikanen een onnatuurlijke indruk zouden maken, eenvoudig te schrappen, of om in te stemmen met oplossingen die soms wat afweken van de brontekst. Ik krijg nu nog slappe knieën bij het idee wat er gebeurd zou zijn als ik het advies van het Fonds zou hebben opgevolgd en de vertaling had afgewezen: dan was A Heart of Stone misschien de zoveelste 'mooi' vertaalde maar onleesbare uitgave geworden. Het sticht me dan ook zeer om vrijwel zonder uitzondering in elke recensie lof voor Velmans' vertaling aan te treffen, die 'deft', 'admirable' en 'effective' wordt genoemd.

Penguin!

Niet alleen heeft de vertaling dit ene boek toegankelijk gemaakt voor het Amerikaanse publiek, er zijn ook nieuwe deuren door geopend. Ik ben nog maar net in New York, of Linda meldt me bij een etentje al dat ze bij Viking tot en met 2006 een heel uitgeefplan voor mijn werk hebben gemaakt. Om te beginnen zal A Heart of Stone na de hardcover- editie als pocket bij Penguin verschijnen, het pockethuis van Viking. Penguin! Toen ik op de middelbare school mijn eerste buitenlandse literatuur las, of het nu Jane Austen of Graham Greene was, waren dat altijd die fijne Penguins met hun oranje ruggetje. Ik ben zo trots als een aap met zeven staarten dat mijn werk nu onderdeel wordt van dat fonds. Het ligt daarnaast in de bedoeling om successievelijk enkele van mijn oudere titels in Penguin uit te brengen. En onder het Viking- label zou men graag twee nieuwe romans hebben, elk voor een astronomisch bedrag. Als de dollar een beetje florissant staat, levert die dubbele verkoop voor de betrokken partijen, te weten de schrijfster, haar agent en haar Nederlandse uitgeverij, een slordige miljoen Nederlandse guldens op. Nu begin ik toch wel even te hyperventileren. Ik sta paf van het commitment van Viking, ik val om van de door Linda bedongen bedragen, maar ik voel on the spot een massief writer's block komen opzetten. Als ik deze twee contracten teken, schrijf ik van pure schrik de rest van mijn leven geen woord meer. Versteend zit ik achter mijn bordje pasta.

Linda en de roadie laten het zich goed smaken, terwijl ze vrolijk plannen smeden die A Heart of Stone nog verder in de vaart der volkeren moeten opstuwen. "Huur toch gewoon een paar honderd studenten", zegt de roadie, " zet ze in de subway met dat boek, en laat ze onder het lezen elk kwartier luidkeels schateren." Als ik er eindelijk weer tussen kan komen, piep ik dat ik de megadeal met Viking niet aandurf. Linda, die mij inmiddels kent als een Hollandse provinciaal die niet groot kan denken, heeft er meteen begrip voor. We besluiten vooralsnog alleen mijn nieuwe roman Zonder Genade te verkopen, dat boek heb ik per slot van rekening al bijna af, in augustus zal het in Nederland verschijnen. Zonder er een letter van te hebben gezien, gaat Viking akkoord. Dat Hester ook dit boek weer zal vertalen, staat voor de uitgeverij buiten kijf. En thuis, waar de poes onaangedaan op me wacht, wordt de kers op de taart me nog even per e- mail nagezonden: terwijl ik in het vliegtuig zat, kwam A Heart of Stone op nummer 15 binnen in de bestsellerlijst van de San Francisco Chronicle. Nee, goed voor het karakter kan het allemaal niet wezen.

Archief CS