De branche doet zijn best

Geen officiële filmkeuring meer, voortaan licht de audiovisuele branche alle bezorgde ouders zelf voor over video's, tv-programma's en computerspelletjes.

door Mark Duursma

De filmkeuring is dood, leve de filmkeuring. Bijna tien jaar duurde de doodsstrijd van de Nederlandse Filmkeuring, maar nu is het einde daar. "De één zijn dood is de ander zijn brood", constateerde directeur Cor Crans een jaar geleden verbitterd in Het Parool. Nu zit hij in de adviescommissie van het NICAM, het Nederlands Instituut voor Classificatie van Audiovisuele Media. Het instituut bestaat sinds eind 1999, maar treedt volgende week voor het eerst naar buiten.

Strikt genomen is het NICAM geen opvolger van de Filmkeuring, daar zijn de verschillen te groot voor. De keurders onderzoeken niet langer alleen bioscoopfilms, maar ook videofilms, tv-programma's en computerspelletjes. Voor al die media biedt het NICAM informatie aan ouders die willen weten waar hun kinderen naar kijken, en of ze dat moeten verbieden. Naar mogelijkheden om te informeren over het aanbod op internet wordt nog gezocht.

Die uitbreiding van het terrein is niet omstreden. De nieuwe werkwijze, een Europese primeur, is dat wel. 'Kijkwijzer', het classificatiesysteem dat vanaf volgende week in etappes geïntroduceerd wordt, is gebaseerd op zelfregulering door de branche. De Nederlandse Filmkeuring, in 1977 opgericht als opvolger van de Centrale Commissie voor de Filmkeuring uit 1928, was een overheidsinstelling. Met het NICAM legt de overheid de verantwoordelijkheid bij de audiovisuele sector. Filmdistributeurs, bioscoopexploitanten, omroepen, videoproducenten en videotheken gaan zelf de consument voorlichten.

Niet alleen de Filmkeuring was daar sceptisch over. Het CDA stemde tegen het nieuwe systeem, en heeft nog steeds twijfels. Kamerlid Joop Atsma heeft een actuele vergelijking paraat: "Je laat een slager toch niet zijn eigen vlees keuren?" Atsma vreest dat commerciële belangen betrouwbare voorlichting in de weg zullen staan. "Denk aan die computerspelletjes. Daar worden miljoenen in geïnvesteerd. Zo'n spelletje zal door de belanghebbenden niet snel uit de handel worden genomen omdat het te gewelddadig is." Ook in de terughoudendheid van commerciële omroepen heeft Atsma weinig vertrouwen. "Wij vinden het onverstandig dat de overheid deze verantwoordelijkheid uit handen geeft. We zullen het NICAM kritisch gaan volgen."

Kruistocht

Hedy d'Ancona opende als cultuurminister in 1992 het vuur op de Filmkeuring. Nu is ze bestuursvoorzitter van het NICAM. Het lijkt de bekroning van een geslaagde kruistocht. D'Ancona: "Het onderwerp interesseert me, maar ik heb echt niet in mijn bed liggen woelen omdat ik de Filmkeuring wilde afschaffen. Wat me stoorde was hun ongegeneerde lobby richting Tweede Kamer. Het onderwerp is nu spannender dan begin jaren '90, want toen geloofde men nog niet dat kijken invloed heeft op het gedrag. De roep uit de samenleving om regels op dit gebied is toegenomen."

Juist daarom lijkt het vreemd om de uitvoering van die regels aan de betrokkenen over te laten. Integendeel, vindt D'Ancona. Decentralisatie past bij de sociaal-democratische visie op het functioneren van de overheid. En zelfregulering heeft alleen maar voordelen. "De branche doet het beter dan de overheid, veel efficiënter. Hun belang ligt niet per se elders. De branche weet ook dat ouders geïnformeerd willen worden en dat ze zich zorgen maken over het aanbod. Men heeft zich geërgerd aan de betutteling van de Filmkeuring, maar dit is een objectief en transparant systeem. Het wordt ze niet opgedrongen, ze staan er zelf achter. Bovendien wordt het systeem over twee jaar geëvalueerd. Als het niet blijkt te werken, neemt de overheid de verantwoordelijkheid weer terug."

Ook Paul Solleveld, directeur van de Nederlandse Vereniging van Producenten en Importeurs van beeld- en geluiddragers NVPI, is vol vertrouwen. De videobranche heeft al zo'n tien jaar ervaring met zelfregulering. Aanscherping van de regels werd wenselijk na negatieve publiciteit en Kamervragen rond beruchte videoproducties als Faces of Death, een serie nepdocumentaires met allerhande gruwelijkheden. In de praktijk is de video-industrie volgens Solleveld strenger dan de Filmkeuring, omdat men het aanzien van de branche niet wil schaden. De industrie zou zelfs strenger voor zichzelf kunnen worden dan wenselijk, en riskante passages uit films kunnen gaan knippen om een negatief etiket te voorkomen. Solleveld: "In theorie is dat mogelijk, maar wij hebben die traditie niet zo. In Engeland doen ze dat wel, maar daar hebben ze ook een censuurcommissie."

'Objectief' en 'transparant' zijn de steekwoorden voor Kijkwijzer. In vergelijking met de Filmkeuring, waar de leeftijdsgrenzen voor twaalf en zestien jaar werden vastgesteld door commissies van vrijwilligers, zal dat zeker opgaan. Het gezag van de Filmkeuring was gering: in de filmwereld werden de schouders opgehaald over de achterhoedegevechtjes die af en toe opflakkerden. Kijkwijzer werkt met gestandaardiseerde en gedetailleerde vragenlijsten, die door speciaal opgeleide codeurs uit de branche worden ingevuld. Als het goed is, vloeien leeftijdsaanduiding en mogelijk onwenselijke aspecten geweld, seks, grof taalgebruik, zie kader automatisch uit de antwoorden voort. Omdat het coderen toch nog arbitrair blijft (niet iedereen zal de vragenlijst op dezelfde wijze invullen), is er een onafhankelijke klachtencommissie die boetes tot 50.000 gulden kan uitdelen.

Taboe

Het NICAM pretendeert niet meer dan informatie te bieden over audiovisuele producties. Streven naar bijvoorbeeld minder geweld op tv behoort niet tot de taken, verbieden is taboe. Voor sommigen gaat de doelstelling niet ver genoeg, anderen vinden het NICAM bij voorbaat achterhaald en betuttelend. D'Ancona: "We bieden deze service omdat uit onderzoek van NOS Kijk en Luisteronderzoek uit 1999 blijkt dat 80% van de ouders daar behoefte aan heeft. De meeste ouders willen hun kinderen beschermen, en voor die ouders is er nu een betrouwbare classificatie beschikbaar. Als sommige ouders het liever zelf in de gaten willen houden en ons niet nodig hebben, het zij zo."

Na elk geweldsincident is er een film die de schuld krijgt. De moord op de Britse peuter James Bulgar werd verbonden aan het horrordrieluik Child's Play, de schietpartij op de Amerikaanse Columbine High School zou zijn geïnspireerd door het sociale drama The Basketball Diaries, met Leonardo DiCaprio. Onderzoekers komen met tegenstrijdige bevindingen, maar een directe relatie tussen het zien en het plegen van geweld kan niet worden aangetoond. Dat tv van invloed is op het gedrag van kinderen, is volgens CDA-Kamerlid Atsma echter 'onmiskenbaar'. D'Ancona vermoedt dat er 'een zekere afstomping' optreedt bij jarenlange confrontatie met geweld en grofheid. Dieptepunt is voor haar de talkshow van Jerry Springer, berucht om de scheld- en vechtpartijen tussen de gasten. D'Ancona: "Heel onaangenaam en smakeloos, vooral vanwege het schandpaalelement, dat uitgejouwd worden door de zaal." Vorig jaar voerde een docente uit IJmuiden actie tegen het vroege uitzenden van Jerry Springer, wat volgens haar tot agressief gedrag op het schoolplein leidde. SBS-baas Fons van Westerloo beloofde onderzoek en eventueel beterschap, maar het programma is nog steeds te zien tussen 18.00 en 19.00 uur.

Vreemd eigenlijk dat 'seks' als iets negatiefs wordt gepresenteerd, temidden van vijf andere pictogrammen die verwijzen naar dingen die beter vermeden kunnen worden. D'Ancona: "Zo'n etiket an sich zegt niets. Wat mij betreft gaat dat pictogram over vrouwen die tot seks gedwongen worden, dat vind ik naar. Ik zie wel porno op tv, en als ik die dames in de weer zie, heb ik niet de indruk dat ze het tegen hun zin doen. Daar heb ik geen negatief oordeel over, dat moet je als ouder zelf beoordelen."

De ouders zijn verantwoordelijk, vindt ook de medewerker van een videotheek in de Amsterdamse Pijp. Hij moet de leeftijd schatten van jonge klanten, en bij twijfel weigeren de film mee te geven. Veel zin heeft het niet, volgens hem. "Dan belt zo'n gastje naar z'n moeder en dan krijg ik van haar te horen dat ik die film mee moet geven, dat zij zelf wel weet wat het beste voor Jantje is."