Geen gevoel en geen visie. De Japanners zijn uitgekeken op premier Mori. Maar het probleem is niet zozeer Mori als wel de falende democratie.

Door onze correspondent HANS VAN DER LUGT

TOKIO, 16 FEBR. Steeds meer Japanners vinden dat premier Yoshiro Mori beter vandaag dan morgen kan opstappen. Een beursanalist hield deze week voor de televisiecamera's een grafiek omhoog van de koersontwikkeling van die dag. "Kijk", legde hij uit, "toen het gerucht naar buiten kwam dat zelfs binnen de regeringscoalitie om Mori's aftreden wordt aangedrongen, steeg de index onmiddellijk."

Toen Mori afgelopen weekeinde op de hoogte werd gesteld van het ongeluk met het Japanse opleidingsschip Ehime Maru, dat bij Hawaii door een Amerikaanse onderzeeër tot zinken werd gebracht, was hij aan het golfen. Hij reageerde nogal laconiek en zette zijn spel voort omdat hij toch niets aan de situatie kon veranderen, zoals hij opmerkte.

Die gevoelloze reactie heeft kwaad bloed gezet. Maar het probleem-Mori zit dieper. "Het grootste probleem is dat de politieke stagnatie in Japan extreme vormen heeft aangenomen", schrijft de krant Asahi vandaag. "Niet weinig Japanners maken zich zorgen dat het schip Japan onder leiding van kapitein Mori op het punt staat te zinken."

De LDP-politicus Mori (63) zat al dertig jaar in het parlement toen hij vorig jaar werd benoemd tot premier. Maar zelfs Takashi Imai, voorzitter van de belangrijkste zakenlobby in Japan, kon niet vertellen wat hij van de nieuwe premier verwachtte. "Hij heeft nog nooit een beleidsuitspraak gedaan", reageerde Imai op Mori's aantreden.

Dat iemand als Mori het tot premier kan brengen, is alleen mogelijk omdat de Japanse democratie niet meer is dan een schaamlap voor een statisch, autocratisch systeem, zo onderstreepte de uitlating van Imai. Democratie als mechanisme voor een vreedzame regeringswissel functioneert niet in Japan. Mori is het product van inteelt in een partij, de Liberaal Democratische Partij, die geen werkelijke concurrentie heeft.

Als premier Mori iets inhoudelijks moet zeggen, leest hij haspelend stukken voor, die zorgvuldig door ambtenaren zijn voorbereid. Dat gebeurde vorige maand nog op het World Economic Forum in Davos. "De halve zaal liep leeg omdat hij zelfs tijdens de discussie alleen maar uit zijn manuscript voorlas. Het was ongelofelijk", zegt een Japanse zakenman die liever anoniem blijft.

Het maandblad Uwasa no Shinso ('Waarheid van de Geruchten') komt in zijn laatste nummer met een uitgebreide beschrijving van de banden van de familie Mori met de Japanse maffia, beter bekend als de yakuza. De vader van de premier blijkt decennialang commissaris te zijn geweest van een bedrijf dat in feite in handen is van een van de grootste yakuza-bendes, aldus Uwasa no Shinso. Na diens overlijden in 1989 nam Mori's moeder het commissariaat over. Sinds de verschijning van dit artikel, een week geleden, is er geen enkele reactie gekomen van Mori, zegt een redacteur van Uwasa no Shinso. Eerder onthulde een ander blad dat Mori enkele jaren geleden een feestrede heeft uitgesproken op een bruiloft, waar ook een volledige yakuza-familie tot de gasten behoorde. En weer een ander tijdschrift publiceerde onlangs foto's van Mori in de kroeg met "iemand met nauwe banden met de onderwereld" die amicaal de arm op zijn schouders legt.

Men zou verwachten dat een premier die het niet van zijn inspirerende toekomstvisie moet hebben, dan op zijn minst de harten van de gewone bevolking weet te vangen. De kans die het ongeluk rond de Ehime Maru gaf, heeft Mori grandioos verkwanseld. De inwoners van het vissersdorpje waar het schip vandaan kwam, voelen zich in de kou gezet. En zij niet alleen. Uit peilingen blijkt dat ongeveer 70 procent van de Japanners Mori liever ziet gaan.

Het rondje golf heeft ook weer een nieuw schandaal boven water gebracht. Mori blijkt de lidmaatschapskaart van de betreffende golfclub in de jaren tachtig cadeau te hebben gekregen van een kennis. Deze verhandelbare kaart had destijds een waarde van 800.000 gulden. Net als bijvoorbeeld ontvangen aandelen in een bedrijf, had Mori dit aan de belastingen moeten opgeven. In de boeken is daarvan echter niets terug te vinden. Zwart inkomen dus, concluderen commentatoren.

Dit is nog maar een klein schandaal in vergelijking met twee andere gevallen die momenteel spelen. Een reeks politici van de LDP blijkt illegaal grote sommen geld te hebben aangenomen van een stichting. Een parlementslid is inmiddels gearresteerd, terwijl een minister en de fractievoorzitter van de LDP in het Hogerhuis zijn afgetreden. Het geruchtencircuit wil dat ook deze twee op de nominatie staan gearresteerd te worden. Daarnaast is de afgelopen tijd gebleken dat het bureau van de premier en het ministerie van Buitenlandse Zaken een zeer losse wijze van omgaan met geld hebben, waarvan een ambtenaar heeft geprofiteerd door veertien renpaarden en een luxe appartement op kosten van de staat te kopen. De grote vraag is of er niet veel meer geld op onbehoorlijke wijze is opgesoupeerd, ook door politici zelf.

Maar Mori is van teflon. "Zijn ongevoeligheid is zijn sterke en zijn zwakke punt", aldus een partijgenoot. Mori was aan de beurt binnen de partij om premier te worden en hij geniet van zijn positie. Vooralsnog heeft niemand de macht of de visie daaraan een einde te maken. De LDP heeft deze week weer eens interne critici de mond gesnoerd door te eisen dat alle tv-optredens eerst met de partij worden besproken.

En zou een verandering van premier ook werkelijk verandering brengen? Zouden de aantallen werklozen en faillissementen werkelijk zakken? Zou de beurs werkelijk definitief de goede kant op gaan na een decennium lang voortmodderen? Richard Jerram, econoom bij zakenbank ING Barings zegt: "Een wisseling van premier verandert niets aan de gevestigde belangen. Het is zeer de vraag of een nieuwe regering ook maar enige inhoudelijke beleidsverandering teweeg zou brengen."