Een pesterige ex-monopolist

KPN moet het telefoonnet openstellen voor nieuwe telecombedrijven. Maar de ex-monopolist maakt het de concurrenten knap lastig. De waslijst van vertragingstactieken die KPN - die het net beheert- de afgelopen twee jaar heeft gehanteerd is eindeloos.

Door Stéphane Alonso

Het historische telefoonnet van ex-monopolist KPN is inzet van een loopgravenoorlog. Nieuwe telecombedrijven eisen toegang tot dit niet na te maken netwerk met wijdvertakte verbindingen naar elk huishouden van Nederland. Het hevigst wordt gevochten om de local loop (de plaatselijke lus) - het koperen telefoonlijntje tussen de wijkcentrale en de voordeur. Wie de 'laatste kilometer' beheerst, controleert de consument.

De local loop begint en eindigt in de ongeveer 1400 nummer- en wijkcentrales van KPN die door het hele land staan. Wie buiten KPN om aan de consument diensten wil leveren, heeft toegang tot deze centrales nodig; een eigen verbinding leggen is ondoenlijk én onbetaalbaar.

In Nederland is de privatisering en liberalisering van de telecommarkt groots ingezet. Opta, de toezichthouder op de telecommarkt, bepaalde al in 1998 dat 'de aansluitlijn' toegankelijk moest worden voor concurrenten van KPN. De toezichthouder bracht een strikte scheiding aan tussen de diensten van de ex-monopolist (telefonie, internet) en het netwerk. Deze twee moesten worden 'ontbundeld'. Nederland was hiermee een van de voorlopers, maar Opta-voorzitter Jens Arnbak erkent dat de marktsituatie sindsdien weinig is verbeterd. "Opta moet roeien met de riemen die ze van de politiek heeft gekregen", zegt Arnbak. KPN heeft het proces van ontbundeling "met alle juridische registers bestreden".

De Europese Commissie heeft begin dit jaar een verordening uitgevaardigd die alle Europese ex-monopolisten verplicht de aansluitlijn open te stellen. Brussel wil zo het internetgebruik in Europa, dat achterloopt bij het Noord-Amerikaanse, stimuleren: via de local loop kan de consument internetten met een snelheid die tot voor kort was voorbehouden aan de zakelijke markt. Dat kan met technieken als DSL (Digital Subscriber Line) waarmee hogere snelheden worden bereikt op 'ouderwets' koperdraad.

Brussel gebruikt bijna nooit verordeningen, die, in tegenstelling tot richtlijnen, met onmiddelijke ingang van kracht zijn. Uit zichzelf maken de Europese mastodonten geen aanstalten anderen op hun netwerken toe te laten. De thuismarkt is een veilige haven, zeker nu de Europsese ex- monopolisten grote schulden zijn aangegaan voor de volgende generatie mobiele telefonie (UMTS, met video en internet). KPN is geen uitzondering. Dat bleek deze week opnieuw toen Moody's de kredietwaardigheid van KPN (opnieuw) verlaagde. Als reden gaf de kredietbeoordelaar de torenhoge schuldenlast van KPN, gecombineerd met een slapper wordende greep op de thuismarkt. Moody's verwacht dat KPN het vrijmaken van de local loop steeds meer in de portemonnee zal gaan voelen.

De waslijst van vertragingstactieken die KPN de afgelopen twee jaar heeft gehanteerd, lijkt eindeloos. Cistron uit Alphen aan den Rijn en Versatel uit Amsterdam, DSL-bedrijven van het eerste uur, bijten de spits af. "KPN wilde aanvankelijk niet zeggen waar de centrales stonden", zegt Cistron-topman Edvard Tuinder. Het bedrijf had geluk, want de locaties bleken op een oude cd-rom te staan.

Het was ook niet bekend welke postcodes bij welke centrale hoorden, waardoor de interessante centrales in het netwerk (met de meeste huishoudens) moeilijk waren op te sporen. Versatel liet een paar whizzkids los op een - overal te krijgen - prijsdiskette van KPN, een handige schijf die het 'vaste' tarief tussen twee postcodes berekent: twee postcodes met het laagste tarief zitten in hetzelfde gebied en wellicht in dezelfde centrale.

"Daar hebben we een paar pc's gloeiendheet op laten worden", zegt Josée van den Berg, hoofd van Versatels juridische afdeling. "Het kost wat, maar dan heb je ook wat."

Er was in de centrales ook onvoldoende ruimte voor andermans apparatuur, bezwoer KPN keer op keer. Het kán een legitiem argument zijn, beaamt Tuinder van Cistron. "Maar het is niet na te gaan." Versatel deed toch een poging: het liet centrales fotograferen en opmeten. Van de terreinen waarop de centrales stonden, liet het plattegronden maken om de ruimte aan de buitenkant van de gebouwen te inventariseren.

Versatel vindt dat KPN de vele "cursuslokalen, ontspanningsruimtes en kantines, bezemkasten en archiefopslag" alsmede de rookruimtes die KPN in sommige centrales zegt te hebben, beschikbaar moet stellen voor apparatuur, zo schreef het vorig jaar in een brief aan Opta.

Eind vorig jaar stelde Opta een zogeheten walk-through-procedure in: in groepjes mochten nieuwkomers, samen met onafhankelijke derden, door de KPN-centrales lopen om de beweringen van de ex-monopolist te controleren. "We wilden elf locaties bezoeken, daarvan bleken er acht vlak voor de procedure plotseling gewoon ruimte te hebben", zegt hoofd juridische zaken Gijs Phoelich van BaByXL uit Den Haag.

In de provincie heeft de loopgravenoorlog zijn eigen dimensie. Eager Telecom, een lokale DSL-aanbieder uit Enschede, heeft hoofdzakelijk te maken met de kleinere centrales die over het algemeen buiten de Randstad staan opgesteld. "KPN zegt dat er niet genoeg personeel is om deze centrales aan te passen", aldus woordvoerder Ben Oude Maatman. Eager Telecom pleegde vorig jaar een kleine verzetsdaad door analoge KPN- huurlijnen die eigenlijk voor bedrijven waren bedoeld, te huren en hierop snel internet aan te bieden.

In een brief aan Opta van 30 oktober 2000 zet KPN zijn standpunt uiteen. De Telecommunicatiewet, zo merkt KPN op, definieert een netwerk - samengevat - als 'apparaten en andere technische middelen voor de overdracht van signalen'. "Gebouwen van KPN vallen daar niet onder." Het netwerk moet misschien open worden gesteld, de gebouwen zeker niet."KPN voert bewust een discussie op detailniveau", zegt Phoelich van BaByXL. "Dat betekent ook voor KPN echt heel veel extra tijd en werk." Zo discusieert KPN momenteel over de betekenis van 'ontbundelen'. KPN ziet het zo: 'ontbundelen' kan uitsluitend als er eerst is 'gebundeld'. Wie dus klant bij KPN is en bij een concurrent diensten wil afnemen, moet nu eerst bij KPN een tweede telefoonlijn aanvragen (kosten: 495 gulden). Vervolgens kan KPN deze klant 'ontbundelen' en weer uit zijn administratie verwijderen. Over het algemeen betalen telecombedrijven de extra kosten die hun klanten moeten maken bij KPN. Momenteel moeten klanten een heel jaarcontract afsluiten bij KPN voordat ze diensten bij andere bedrijven kunnen afnemen.

KPN heeft tot nu toe bijna elk besluit van Opta bij de bestuursrechter aangevochten, zo ook het besluit uit 1998. Onder druk van de Europese verordening bindt het telecombedrijf momenteel in. Zo zijn de beroepszaken tegen het drie jaar oude Opta-besluit op 31 januari jongstleden ingetrokken. "Verder procederen heeft geen zin - dat wordt een achterhoedegevecht", aldus de woordvoerder van KPN. De procedures van KPN hebben desalniettemin vertragend gewerkt. Nederland heeft "geen voorsprong" kunnen opbouwen op het gebied van snel internet, aldus Arnbak.

Dat KPN in de praktijk al langer concurrenten toelaat tot zijn centrales is niet vreemd: de ex-monopolist mag van Opta geen snel internet leveren vanuit centrales waarvan het de deuren gesloten houdt voor andere bedrijven. KPN geeft zichzelf tussen de zes en negen maanden voor het klaarmaken van ruimtes en vraagt daarvoor een vergoeding. Het hanteert voor zichzelf de regel dat het veertien dagen na oplevering zelf mag starten met het aanbieden van snelle verbindingen vanuit die centrale.

"Nul procent van de locaties wordt in één keer goed afgeleverd", zegt Phoelich van BaByXL. Ook DSL-aanbieder Novaxess uit Amsterdam klaagt op 30 oktober 2000 in een brief aan Opta dat de oplevering van locaties "schrijnend" verloopt. Plattegronden worden op het laatste moment overhandigd, soms ontbreekt de stroom zelfs. Bedrijven lopen daardoor maanden vertraging op.

Het probleem voor nieuwkomers is dat het Nederlandse systeem van toezicht "klachtgestuurd" is, meent Opta-voorzitter Arnbak. Bedrijven moeten altijd eerst een officiële klacht indienen. Opta heeft vijf tot zes maanden om een geschil te behandelen. "In die maanden stormt degene die wel toegang heeft tot de aansluitlijn door", aldus Arnbak.

MxStream, de eigen breedbandige internetdienst van KPN, had in december ruim 10.000 ADSL-klanten en rekent op het einde van het eerste kwartaal op 60.000 particuliere klanten. Versatel heeft 300 zakelijk klanten in Nederland. Cistron heeft 500 ADSL-klanten operationeel. BaByXl gaat ervan uit dat de markt voor snel internet dit jaar gaat starten. Novaxess heeft 700 kleine en middelgrote ondernemingen als klant.

De vergoedingen die KPN per locatie vraagt, creëren een "hoge toetredingsdrempel" voor nieuwkomers, erkent Arnbak. Opta is samen met de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) bezig met het opstellen van richtsnoeren die moeten voorkomen dat bedrijven in een prijsklem terecht komen. Telecombedrijven klagen dat KPN MxStream onder kostprijs aanbiedt, waardoor ze hun marges zien verschrompelen.

Per locatie vraagt KPN eenmalig 200.000 gulden voor een plek in de centrale en 23.600 gulden voor een buitenlocatie. Daar bovenop komt huurgeld van - binnen - 50.000 gulden en - buiten - 3.250 gulden per jaar. "Voor vier vierkante meter", aldus Van den Berg van Versatel. Concurrenten van KPN betalen per klant aansluitkosten (295 gulden) en afsluitkosten (opnieuw 295 gulden). Ter vergelijking: een consument betaalt 100 gulden kosten voor een telefonieaansluiting en kan bij een verhuizing voor 25 gulden zijn aansluiting 'meenemen'. Als echter een klant van een concurrent verhuist, moet opnieuw 295 gulden worden betaald.

KPN legt nieuwkomers belangrijke beperkingen op. Zo mag slechts 30 procent van alle aansluitlijnen worden gebruikt voor DSL-verbindingen. Het bedrijf stelt die grens omdat het vreest voor storingen en 'overspraak' op zijn eigen lijnen, maar draagt hiervoor geen bewijzen aan.

Versatel bespeurt sinds kort wel een verandering in het gedrag van de ex-monopolist. Het besef zou zijn doorgedrongen dat verdere tegenwerking vrij baan geeft aan andere infrastructuren, zoals de tv-kabel. De kabel is met toegang tot bijna alle huishoudens in Nederland voorlopig de enige infrastructuur die kan concurreren met de local loop. BabyXL ziet overigens geen omslag en stuurt nog steeds boze brieven naar de Nederlandse toezichthouders en KPN. "Drie vier brieven per week."