Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE
JOHANNESBURG, 10 FEBR. Typisch gesprekje in de winkel bij mij om de hoek, ergens op straat: "Hoe gaat het?" (vraagt men ook aan een wildvreemde).

"Niet al te slecht, en met jezelf?"

"Okay."

Daarna volgt meestal een litanie over hoe slecht het eigenlijk toch gaat, over de misdaad, de onveiligheid, verkrachtingen, eindigend met de onvermijdelijke retorische vraag: "Weet je wat ze zouden moeten doen?"

Ik weet wel waar de spreker naar toe wil, maar veins onschuld.

"De doodstraf weer invoeren, weg met het onkruid."

Einde discussie, want van nuances en mogelijke fouten in de veroordeling wil een Zuid-Afrikaan doorgaans niets weten. De discussie over de herinvoering van de doodstraf in Zuid-Afrika heeft een nieuwe impuls gekregen door het proces tegen de 50-jarige Zuid-Afrikaanse Mariette Bosch in het naburige Botswana. Mariette Bosch moet hangen. Zij is ter dood veroordeeld wegens een crime passionel, en heeft al haar beroepszaken verloren. Slechts gratie door de president kan haar van de galg redden. Het is een zaak die in Zuid-Afrika grote aandacht trekt: niet alleen gaat het om een landgenote en een vrouw, er is ook twijfel over haar schuld. Internationale rechtsdeskundigen zeggen dat de bewijsvoering tijdens het proces flinterdun was. Het heeft in Zuid- Afrika zelf, waar veel en vaak wordt gepleit voor herinvoering van de doodstraf, te denken gegeven.

De feiten over Mariette Bosch zijn gauw verteld. Bosch' vriendin Ria Wolmarans, een inwoonster van de Botswaanse hoofdstad Gaborone, werd in juni 1996 met twee kogels in het hoofd om het leven gebracht. Weduwnaar Tienie Wolmarans trouwde drie maanden later met Bosch. De politie arresteerde de nieuwe mevrouw Wolmarans kort daarna op verdenking van de moord. Uit onderzoek kwam vast te staan dat Bosch een pistool uit Zuid- Afrika naar Botswana had gesmokkeld en dat met dit wapen de dodelijke schoten werden gelost. Wolmarans-Bosch werd schuldig bevonden en ter dood veroordeeld. Vorige week verloor ze haar laatste verweer tegen de veroordeling. Desmond de Silva, een internationaal vermaarde advocaat in misdaadzaken was aanwezig bij de definitieve uitspraak. "Er is geen greintje bewijs dat Bosch zelf de moord heeft gepleegd", zei hij na afloop. Is Mariette Bosch schuldig? Misschien wel, maar misschien ook niet. Volgens haar man Tienie is ze er ingeluisd door een derde persoon. Het proces Bosch heeft Zuid-Afrika wakkergeschud. Het land is al jaren in de greep van de misdaad en de verschillen van mening over het antwoord daarop zijn groot. Terwijl een meerderheid van de bevolking, behorend tot alle kleuren, fanatiek voor de doodstraf is, blijft de regering van het ANC mordicus tegen en wenst de zaak ook niet, zoals de oppositie verlangt, in een referendum aan het volk voor te leggen. De belangrijkste politieke voorstanders van invoering van de doodstraf vindt men in de oppositionele Democratische Alliantie (DA). Opvallend is dat de partij zwijgt over de kwestie Mariette Bosch. Dumisani Makhaye, provinciaal bestuurder voor het ANC in de provincie KwaZulu/Natal wrijft dat de Alliantie deze week per ingezonden brief aan het dagblad The Citizen even fijntjes in. De partij voerde tijdens verkiezingscampagnes onder andere de krachtige slogan 'Hang hen op'. "We wisten natuurlijk altijd dat met 'hen' zwarte Afrikanen werden bedoeld", schrijft Makhaye. Aangezien Bosch blank is en de autoriteiten in Botswana zwart houdt de Democratische Alliantie zijn mond, zo redeneert de ANC'er. Hij zegt te hopen dat het leven van Bosch gespaard blijft, "uit humanitaire overwegingen en omdat er geen aanwijzingen zijn dat executies potentiële criminelen afschrikken".

De ironie wil dat de doodstraf in Zuid-Afrika 12 jaar geleden werd afgeschaft door de oude apartheidsregering, gedeeltelijk voorloper van de Democratische Alliantie, die een omwenteling zag aankomen en vreesde dat moordenaars uit naam van de apartheid en politieke verantwoordelijken wel eens konden gaan bungelen. Makhaye: "Misschien moeten we een debat openen over de vraag of de doodstraf weer moet worden toegepast op degenen die misdaden tegen de mensheid begingen tijdens de apartheid. Dan komen we de oppositie met hun slogan 'hang hen op' halverwege tegemoet."

Mariette Bosch gaat hangen, verwacht de Botswaanse krant Daily News, want sedert de onafhankelijkheid van Botswana in 1966 is nog nooit gratie verleend.