Ton Risseeuw schreef een opruiend rapport over ICT in Nederland. Niks 'prioritaire kennisthema's definiëren'. Bevoordeel de slimste mensen!

Door onze redacteur JANNETJE KOELEWIJN

AMSTERDAM, 10 FEBR. Nieuw is het niet, maar het blijft vertederen, het interne memootje van de Western Union Telegraph uit 1876. "De telefoon heeft te veel tekortkomingen om te worden gezien als een serieus communicatiemiddel. Hij heeft voor ons geen waarde." En dan deze, van Bill Gates, uit 1996. "Ik gebruikte internet al als student in de jaren '70. Maar ik had nooit gedacht dat het ooit zo belangrijk zou worden."

Mensen kunnen niet verder kijken dan hun neus lang is. En ze kunnen het ook maar beter niet proberen, schrijven Ton Risseeuw en zijn Verkenningscommissie in hun rapport Kennis voor de Netwerkeconomie. De Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid had hen gevraagd om uit te zoeken wat de " prioritaire kennisthema's" zijn voor de netwerkeconomie de komende tien jaar. Moet Nederland geld investeren in "ICT-applicaties ter ondersteuning en facilitering van massa- individualisering"? In de "architectuur van informatiesystemen"? In "embedded systems"?

Weten we niet, zeggen Ton Risseeuw en zijn Verkenninscommissie. Ze hebben besloten om niet te doen wat de opdrachtgever hun had gevraagd. Het is hun " diepste overtuiging", schrijven ze, dat dat tot onzin zou leiden. Als Nederland wil dat wetenschap, overheid en zakenleven samen ICT-kennis ontwikkelen en uitwisselen omdat dat goed is voor de economie, dan moeten er geen "structuuroplossingen" worden bedacht. Dan moeten de slimste mensen worden gestimuleerd om samen dingen te doen en te bedenken, waardoor het tussen wetenschap, overheid en zakenleven gaat "zinderen".

Voor in het rapport van de Verkenningscommissie staat een citaat van Antoine de Saint-Exupéry, de schrijver van De kleine prins: "Als je een schip wilt bouwen, trommel dan geen mensen op om hout verzamelen. Ga geen werk verdelen en geef geen orders. Leer hen in plaats daarvan verlangen naar de eindeloze zee." Nederland heeft geen lijstje met things to do nodig, maar een " attitudeverandering" vindt de Verkenningscommissie. En als daarvoor hardop moet worden gezegd wat lange tijd niet eens mocht worden gedacht, dan moet dat maar. Dus staat in het rapport dat er bij de verdeling van geld en aandacht niet op programma's moet worden geselecteerd, maar op de kwaliteit van personen of groepen. "Focus on key people, not on key technologies." En dan niet allemaal een beetje om niemand te kwetsen, maar gewoon alles inzetten op de besten. Onderzoekers aan universiteiten moeten ook in bedrijven gaan werken. En mensen uit het zakenleven moeten naar de universiteit, zonder minder te gaan verdienen. Het onderscheid tussen fundamenteel en toegepast is allang achterhaald, zegt de Verkenningscomissie. Maar dat betekent niet dat bedrijven met al hun onderzoeksvragen zomaar naar de universiteiten kunnen gaan. Dat werkt "verstikkend". De Verkenningscommissie is een groot voorstander van de "bijklussende hoogleraar". Die heet nu, minder beladen, "scientific entrepreneur".

Het was te verwachten van een commissie met als voorzitter Ton Risseeuw, de man die Getronics groot maakte. Hij staat niet bekend als iemand die van zachte woorden houdt en van omtrekkende bewegingen. Toch zegt hij dat hij het moeilijk vond om met een totaal ander rapport te komen dan de opdrachtgever had verwacht. Maar het kon niet anders. "Telkens als we een thema vaststelden, zeiden we: is dit over een jaar nog interessant?" Tevreden is hij er nu wel mee. "Wij prediken de revolutie. We roepen ook niet: geef maar meer geld en dan komt alles goed. We roepen: stel vast wie de besten zijn. En zeg hen niet wat ze moeten doen en wat de resultaten moeten zijn. Laat hen verantwoording afleggen over hóe ze het doen."

Voor wie is de boodschap bedoeld?

"De overheid, het parlement en uiteindelijk voor de smaakmakers in Nederland. " Dat zijn de mensen die het voor het zeggen hebben bij de onderzoeksinstituten, de technologiecentra en de vooraanstaande bedrijven. En verwacht hij dat ze het met hem eens zullen zijn?

Risseeuw: "We hebben het rapport gepresenteerd aan Jorritsma en Hermans. Hun ambtenaren hebben we moeten overtuigen. Maar zij reageerden allebei zeer positief."

De Task Force ICT-Kennis, net ingesteld door het ministerie van Economische Zaken, gaat de voorstellen van de Verkenningscommissie nu uitwerken.