'Killer-earthquakes' eisen vaak duizenden levens. Maar eigenlijk, zo concluderen deskundigen op een congres in Japan, is het beter te spreken over 'killer-buildings': de mens negeert de risico's, al zijn ze bekend.

Door onze correspondent HANS VAN DER LUGT

AWAJI, 9 FEBR. De laatste jaren is de schade van natuurrampen in de wereld geëxplodeerd tot 70 80 miljard dollar per jaar. Steeds vaker en steeds meer schade, zo klonk de boodschap van sommige deelnemers aan de Wereldconferentie over Natuurrampen die deze week in het Japanse Awaji plaats had. Zelfs een exclusief economische organisatie als de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, beter bekend als de club van rijke landen) richtte de aandacht op het onderwerp. Broederlijk zat in Awaji de OESO naast het Rode Kruis achter de sprekerstafel.

Maar het is de vraag of het werkelijk de natuur is die de rampen veroorzaakt. Twee jaar geleden kwamen twintigduizend Venezolanen om het leven toen na zware regen modderstromen een smalle strook vlak land tussen bergen en zee bedolven. Zeer zeker een ramp. Maar, zei de Venezolaan Gilberto Buenano in Awaji, de oorspronkelijke bewoners kenden dit gevaar en woonden daarom niet op de gevaarlijke plekken. Zij herkenden zelfs aan een bepaalde geur de komst van modderstromen. De nieuwe kolonisten negeerden de gevaren van de natuur. Mensen die geen band meer hebben met hun woonomgeving negeren gevaren, verwachten dat de overheid alles onder controle heeft en kijken bij rampen naar diezelfde overheid voor oplossingen. Rudi van Venetië van het ministerie van VROM illustreerde dit in Awaji met een simpel voorbeeld: oude bewoners langs de Maas kenden het risico van hoog water en zouden nooit een kwetsbare houten vloer nemen. Nieuwkomers niet. Als vervolgens een houten vloer kan worden weggegooid na hoog water kloppen ze bij de overheid aan voor een schadevergoeding. Een spreker als Francesco Pisano van de Verenigde Naties hamerde in Awaji op een mentaliteitsverandering bij media en publiek. Maar dragen werkelijk alleen media en publiek verantwoordelijkheid? In het geval van aardbevingen moeten we volgens de Amerikaanse Shirley Mattingley niet spreken over killer-quakes maar over killer-buildings. Haar uitspraak werd geïllustreerd door de Indiase hoogleraar Ravi Sinha die onderkoeld verslag uitbracht over de recente aardbeving in India waar duizenden slachtoffers nog onder het puin liggen. Gebouwen hadden volgens strenge voorschriften moeten zijn gebouwd omdat het gebied als risicosector was aangemerkt. Maar controle van de voorschriften was afwezig, zelfs bij overheidsgebouwen.

Gevraagd of de huidige ramp de Indiase overheid zou kunnen bewegen tot verbetering van het beleid, zei Sinha dat hij "zeer optimistisch" zou zijn als hij "enige hoop zou vestigen op de Indiase autoriteiten". De enige conclusie die overblijft is dat de Indiase regering zich niets gelegen laat liggen aan de eigen bevolking. Sinha vestigde zijn hoop op de Wereldbank. Die zou voorwaarden moeten stellen bij financiering van heropbouw van het Indiase rampgebied. In Japan heeft de regering volgens hoogleraar Yoshiteru Murosaki na de aardbeving in Kobe in 1995 wel snel werk gemaakt van herstel van openbare voorzieningen en bouw van prestige-objecten, maar zich weinig laat liggen aan gewone burgers. Zes jaar na de aardbeving zijn er nog altijd mensen die hun huis niet hebben kunnen herbouwen. Geconfronteerd met deze kritiek zei een ambtenaar dat als er binnenkort een aardbeving in Tokio komt de vernietiging nog veel groter zal zijn en de overheid nu eenmaal niet genoeg financiële steun zal kunnen ophoesten. De bewoners van Tokio weten waaraan ze toe zijn als de grote aardbeving komt die gezien de historische trend elk ogenblik kan toeslaan.

Het blijft een wederkerig proces. Ook druk van de bevolking kan verbeteringen teweeg brengen. In Turkije adverteren projectontwikkelaars tegenwoordig met de aardbevingsbestendigheid van hun gebouwen omdat "het publiek daar om vraagt", zei de Turkse hoogleraar Mustafa Erdik. Na close encounters met aardbevingen in de regio heeft een initiatief van ingezetenen in de Californische stad Berkeley tot een uitgebreide voorbereiding op een aardbeving geleid, zo berichtte Shirley Mattingley, onafhankelijk management adviseur. De helft van alle scholen, politie- en brandweerposten in Berkeley bleek bij controle onveilig. Om verbeteringen aan te brengen was het nodig de lokale belastingen te verhogen, terwijl mensen die hun eigen huis wilden versterken daarvoor een belastingvoordeel kregen.

De moraal van de acties in Berkeley - inmiddels overgenomen in andere Amerikaanse steden - is volgens Mattingley dat "de lokale bevolking zelf besluit hoe haar toekomst er uit zal zien". Alle ervaringen die tijdens het symposium zijn behandeld naast elkaar gezet lijkt dat de beste methode te zijn om de schade van natuurrampen te beperken: een bewuste bevolking en lokale overheid, en de bereidwilligheid om gezamenlijk stappen te ondernemen. Maar in een stad Berkeley lijkt dit makkelijker dan sommige andere gebieden. Voor arme landen, zo stipte een spreker van het Rode Kruis aan, brengt dit het probleem met zich mee hoe je krottenwijkbewoners en fabrieksdirecteuren gezamenlijk aan tafel krijgt.

Op de vraag wat de samenwerking van multilaterale organisaties in zo'n situatie kan betekenen kwamen geen concrete antwoorden. Een vertegenwoordiger van VN kwam niet verder dan de slogan "ik ben een gelovige". Josef Konvitz van de OESO begon met een zo nietszeggend verhaal over de geschiedenis van multilaterale organisaties dat de Japanse panelvoorzitter hem simpelweg afbrak omdat voor dat soort praat "geen tijd" was. De vraag waarom hij aanwezig was wordt duidelijk beantwoord in een OESO-document: "Het beeld van de OESO zal verbeteren als de pers bericht dat de OESO een programma lanceert voor rampenpreventie en heropbouw."