President Wahid van Indonesië heeft vorige week overwogen de staat van beleg uit te roepen en het parlement naar huis te sturen. Zijn vice-president en de legertop hielden hem tegen.

Door onze correspondent DIRK VLASBLOM

JAKARTA, 8 FEBR. Abdurrahman Wahid, die ook buiten de grenzen bekend staat onder zijn eerbiedig-vriendelijke koosnaam Gus Dur, is veranderd. Wahid, die aan het roer van de gematigde moslimbeweging Nahdlatul Ulama (NU) bekend stond als een humanist, democraat en bruggenbouwer tussen de gemeenschappen van heterogeen Indonesië, is een onverzoenlijk mens geworden. Wat hij als zijn missie ziet - zijn patriarchale vaderland het tijdperk van de democratie inloodsen - is verhard tot een Groot Gelijk, waaraan niet te tornen valt. De man zonder vijanden, die in alle kringen aanzien genoot, kwetst tegenspelers onnodig en maakt vijanden, zelfs onder oude vrienden. Het is niet helemaal duidelijk wat deze verandering heeft teweeggebracht - het zware herseninfarct van januari 1998, de verantwoordelijkheid voor een van de grootste nationale probleemgevallen ter wereld of de macht zelf. Wahid liet zich voor het eerst van zijn genadeloze kant zien toen hij jeugdvriendin Megawati Soekarnoputri, die de verkiezingen had gewonnen, in oktober 1999 buitenspel zette en met vaardig manoeuvreren zelf het hoogste ambt verwierf. Tijdens zijn eerste optreden voor het parlement noemde hij dit college, na enkele interrupties, een 'kleuterklasje'. In april ontsloeg hij een van zijn bekwaamste ministers, die hij, zonder een schijn van bewijs, betichtte van corruptie en nepotisme. Toen het parlement hem daarover wilde interpelleren, ging hij op zijn presidentiële strepen staan en weigerde hij op vragen in te gaan. Om tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het Volkscongres de politieke druk van de ketel te halen, kondigde hij aan vice-president Megawati meer macht te geven. Daarop formeerde hij een kabinet van oude getrouwen, nagenoeg zonder partijgenoten van Megawati, en dwong hij haar een regeringsploeg voor te zitten die de hare niet is. Velen hebben zich afgevraagd hoe Wahid de jongste wraakneming van het parlement - de enquête naar zijn, overigens onbewezen, malversaties met overheidsgeld en de daarop volgende, breed gesteunde waarschuwing aan zijn adres - zou doorstaan. Intussen is duidelijk geworden dat hij vorige week heeft gebalanceerd op de rand van een machtsgreep. Min of meer gelijktijdig publiceerden het Indonesische weekblad Tempo, het Singaporese dagblad The Straits Times en de in Hongkong verschijnende Far Eastern Economic Review bijzonderheden over deze gevaarlijke koorddanserij.

Op zaterdag 20 januari ontving Wahid in zijn werkpaleis Bina Graha 112 rectoren van islamitische hogescholen. Daar lanceerde hij een plan dat - volgens Tempo - "de aanwezigen de adem in de keel deed stokken". Hij overwoog per decreet het parlement te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Een kabinetslid bezwoer de aanwezige journalisten hier niet over te berichten. Op woensdagmorgen 31 januari, de dag voordat het parlement met een ruime meerderheid besloot tot een waarschuwing aan zijn adres, belegde Wahid een ontbijtbijeenkomst ten huize van Megawati. Daarbij waren minister van Defensie Mahfud M.D., de coördinerende bewindsman van Politieke, Sociale en Veiligheidszaken, luitenant-generaal b.d. Susilo Bambang Yudhoyono, de chef-staf van de strijdkrachten, admiraal Widodo A.S., en de chefs van landmacht, luchtmacht en marine. Daar ontvouwde hij zijn plan om de staat van beleg uit te roepen en het parlement naar huis te sturen. "Er viel een lange stilte", vertelde een assistent van Megawati aan The Straits Times, "niemand steunde het plan en hij vertrok als een ongelukkig mens." Daarop besloot Wahid om de chef-staf van de landmacht generaal Endriartono Sutarto te vervangen, die in een afzonderlijke ontmoeting de president zijn medewerking aan ontbinding van het parlement had ontzegd. Megawati weigerde het decreet te ondertekenen. Dat Wahid met de gedachte aan een autoritaire ingreep speelde, drong snel door tot Washington. Toen minister van Handel en Industrie Luhut Panjaitan, een vertrouweling van Wahid, vrijdag een beleefdheidsbezoek bracht aan de nieuwe Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Colin Powell, bezwoer deze Panjaitan dat "Indonesië binnen de grenzen van de democratie en de grondwet dient te blijven". Volgens een hoge Amerikaanse diplomaat was dit een boodschap in code: 'geen staat van beleg'.

Deze week greep Wahid naar een ander wapen, mobilisatie van zijn trouwe achterban in Oost-Java, bolwerk van de Nahdlatul Ulama. Honderdduizenden leerlingen van NU-internaten, van wie velen uitgerust met slag- en steekwapens, gingen de straat op en bestormden kantoren van Golkar, nog niet zolang geleden Soeharto's politieke machine. De boodschap was duidelijk: onze Gus wordt gekruisigd voor een onbewezen vergrijp en de grote vissen van Soeharto's Nieuwe Orde blijven vrij zwemmen. In het patriarchale NU-milieu, waar het woord van de kiai (godsdienstleraren) wet is, is zo'n massaal krachtsvertoon ondenkbaar zonder hun instemming. En Wahid geldt nog steeds als de hoogste leraar. Diens reactie, gisteren, sprak boekdelen: de bevolking kan zich beter rustig houden, maar "haar woede is begrijpelijk".

Zie ook:

Indonesisch parlement laakt Wahid (1 februari 2001)
Wahid beschuldigd van verduistering (29 januari 2001)