'Ik ben zijn bloed, ik deel zijn gedachten'

Als het aan Jevgeni Dzjoegasjvili ligt, wordt Georgië met Rusland herenigd, de Sovjet- Unie in ere hersteld en de orde en tucht van zijn grootvader, Stalin, weer ingevoerd.

Door onze redacteur COEN VAN ZWOL

TBILISI, 24 JAN. De gelijkenis is beangstigend. Een kopie van Stalin, deze 65-jarige Jevgeni Dzjoegasjvili, kleinzoon van de maarschalk. Zo zag Stalin eruit aan het eind van de oorlog. De volle snor, de ogen, het naar achter gekamde, stugge haar. Stalins kleinzoon woont driehoog in de Georgische hoofdstad Tbilisi. Wegrottend beton, bossen draden die uit het voegwerk steken, poelen dood water. Met een aansteker zoeken we huize Dzjoegasjvili, want stroom is er niet. De kleinzoon doet open, een kleine man die zijn Chesterfield-sigaretten maar half oprookt voordat hij ze in het pakje terugstopt. "Ik ben arm", zegt hij schouderophalend.

Dzjoegasjvili was de oorspronkelijke achternaam van Jozef Vissarionovitsj Stalin, de 'man van staal'. Jevgeni heeft de beruchte naam altijd met trots gedragen, ook in de bittere jaren na de destalinisatie van 1956. "Het was een kruis dat ik droeg", zegt hij. "Hoe kon ik mijn grootvader verloochenen? Maar ik liep op dun ijs, ik zorgde ervoor nooit in kroegruzies betrokken te raken."

In november 1999 trad de kleinzoon uit de schaduw. De gepensioneerde kolonel werd voorman van het 'Stalinblok'. Waren de Russische stalinisten bij de verkiezingen van 1995 net onder de kiesdrempel van 5 procent blijven steken, de kleinzoon zou ze er ditmaal overheen helpen. Jevgeni Dzjoegasjvili ontpopte zich als een felle antisemiet en nationalist. Hij eiste strafkampen voor 'vijanden van het volk' en wilde president Jeltsin eigenhandig onthoofden. Meer als talisman dan als een serieus politicus werd hij een maand lang in heel Rusland aan de bejaarde achterban getoond.

Het Stalinblok bleef steken op 0,62 procent en Jevgeni keerde terug naar Georgië, de geboortegrond van zijn opa. Daar ijvert hij nu voor hereniging met Rusland en herstel van de Sovjet-Unie. Als alles meezit is Jevgeni dit jaar te zien in een luxe hotel bij Maastricht, waar ondernemer Leo van de Kant een herhaling van de conferentie van Jalta wil ensceneren met de kleinzoons van Stalin, Churchill en Roosevelt. In Jalta beslisten hun grootvaders over de toekomst van Europa.

Jevgeni speelde in 1990 al eens voor Stalin, in de Georgische film 'Oorlog is oorlog voor iedereen'. "Het voelde geweldig", herinnert hij zich. Hij vist een kopie uit een stapel Amerikaanse videotapes. Het blijkt een onbeholpen familiedrama te zijn over zijn vader Jakov, de zoon uit Stalins eerste huwelijk. Jakov wordt in 1941 door de Duitsers gevangen genomen. Nu heeft Stalin zojuist bepaald dat iedere militair die levend in Duitse handen valt een landverrader is. De nazi's proberen Jakov met cognac en sjieke hoeren tegen zijn vader op te stoken, maar ook de zoon blijkt een man van staal. Dan stellen de Duitsers voor om Jakov te ruilen tegen Von Paulus, de Duitse veldmaarschalk die Stalingrad verloor. We zien Jevgeni verkleed als Stalin somber uit het raam turen. "Njet", zegt hij tenslotte. "Wat zouden de andere vaders daarvan denken?" Waarna Jakov zich in het schrikdraad van concentratiekamp Sachsenhausen stort. Georgisch kerkgezang. The End. Jevgeni zit met troebele ogen op de bank. De afstandsbediening gaat rewind en play, rewind en play. 'Njet', zegt Stalin keer op keer. "De dood van Jakov was de grootste tragedie in Stalins leven", zegt de kleinzoon tenslotte. " Stalin was te groot om familie boven staatsbelang te stellen. Maar de dood van Jakov was ook voor mij een tragedie. Ik heb nooit een vader of grootvader gehad."

Het droeve lot van Jakov Stalin is een familie-obsessie. Jevgeni's zoon Vissarion, een talentvol filmmaker, heeft met Duits geld net een docudrama over hem gemaakt. Toch is het de vraag of Jevgeni zijn vader vaak zou hebben gezien als die de oorlog wel had overleefd, want hij werd geboren uit een buitenechtelijke escapade van Jakov met een kozakkendochter in 1935. Jevgeni meent van zijn kant dat hij als enige nazaat zijn grootvader trouw is gebleven. "Ik ben zijn bloed, ik deel zijn gedachten." Die komen hierop neer: Rusland is altijd het mikpunt van zionistische complotten. "Na de revolutie hadden de joodse trotskisten de macht. Zij terroriseerden de Russen, zetten priesters tegen de muur, bliezen kerken op. Tot Stalin ze eerst theoretisch en daarna fysiek vernietigde." Eind jaren tachtig keerden de zionisten terug. " De joodse oligarchen hebben de Sovjet-Unie ontmanteld en de oude kapitalistische droom uitgevoerd. Een rivier van olie, gas, hout en diamanten stroomt nu naar het Westen. Intussen drinkt het Russische volk zich dood. Margaret Thatcher zei het zelf: er mogen maar 5 miljoen Russen overleven om buitenlandse zakenlieden te bedienen."

Gelukkig gaat het onder president Poetin weer wat beter. "Hij is een goede Rus, een echte patriot. Maar zij die van het Kremlin een zionistisch citadel hebben gemaakt, zijn nog altijd machtig. Poetin opereert dus behoedzaam. Hij schuift ze langzaam van het bord en slaat dan keihard toe. Zo is de Rus: hij temt zijn paard traag, maar berijdt hem als een wildeman. Daarna keert het socialisme terug, zij het minder radicaal dan onder Stalin."

Want dat in de wereld van Dzjoegasjvili wel degelijk ruimte is voor commercie, blijkt als zijn vriend Anzor Kibrotsasjvili aanbelt. Anzor is een oud-judoka die Anton Geesink en Wim Ruska in zijn gloriejaren knap partij bood. Nu is hij eigenaar van wijnbedrijf Palavani (Worstelkampioen). De vrienden hebben zitten nadenken over de reünie der kleinzoons in Maastricht. Zou het niet passend zijn om daar dezelfde Georgische wijnen te schenken als indertijd in Jalta? En laat Anzor die nu net kunnen leveren! "Stalins lievelingswijnen waren witte Saperavi, droge rode wijn uit Khaketi, Tavkeri-rosé."

Die avond dineren we met Jevgeni en zijn jongste zoon Jakov, wijnhandelaar Anzor en zijn neven. De soepele rode Axmeta vloeit rijkelijk boven een dis van geroosterde zalm, pittig gekruide pens en chajapoeri. Anzor betaalt en is tamada, in het Georgische eetritueel het tafelhoofd dat de heildronken uitbrengt en anderen het woord geeft. "Het probleem met Georgiërs", zegt Jevgeni, "is dat iedereen tamada wil zijn. Er zijn hier 146 communistische partijen met 146 leiders, die zich liever ophangen dan tweede man te zijn." Zelf blijkt hij geen uitzondering. Anzor wil praten over judo, wijn en Georgië, Jevgeni brengt het gesprek telkens op zijn grootvader. Hij tapt Stalin-moppen, wijdt uit over Stalin en de Tsjetsjenen, over de beschuldiging dat Stalins spionnenbaas Beria minderjarige meisjes verkrachtte ("Zeker niet waar!"). Totdat het Anzor genoeg is. "Wees toch eens stil, Jevgeni. Ik ben vanavond tamada." Mokkend onderwerpt de stalinist zich aan de zakenman.

Rond middennacht rijden we Jevgeni naar huis. Met zijn zoon slentert hij de donkere portiek binnen, een kleine man met een grote naam.

( a d v e r t e n t i e s )