HANS VAN DER LUGT
"Alsof Amerikanen geïnteresseerd zouden zijn in wat een Nederlandse journalist over hun land denkt!" Dit zei een Japanse collega recentelijk tijdens een gesprek over een eigenaardig fenomeen in Japan: een grote fascinatie met de manier waarop buitenlanders naar hun land kijken. De Nederlandse journalist waarnaar hij verwees is Karel van Wolferen, voormalig correspondent van deze krant in Japan en schrijver van een reeks uitsluitend in het Japans gepubliceerde bestsellers waarin hij de Japanse samenleving stevig kritiseert.

Van Wolferen is sinds de publicatie tien jaar geleden van zijn scherpe analyse van Japan - The Enigma of Japanese Power - een veelgevraagd gast in vele Japanse media. Hij is ver uitgelopen op het peloton van Japan watchers, maar zijn werk en tien jaar economische stagnatie in Japan hebben het land ontvankelijk gemaakt voor meer kritische blikken.

De meest wanstaltige exponent hiervan is het al enkele jaren op een van de grote commerciële zenders lopende programma met de provocerende titel: Japanners! Dit is idioot! Onder leiding van filmregisseur/comediant Takeshi Kitano (Hana-Bi, Sonatine) discussiëren zo'n zestig in Japan woonachtige buitenlanders over onderwerpen variërend van de seksuele moraal van jonge Japanse meisjes tot discriminatie van buitenlanders in ziekenhuizen. Het laatste onderwerp leverde enkele dierbare momenten, maar meestal is het niet meer dan een heen en weer gooien van stereotypen. Men neemt van tevoren urenlang op en redigeert de 'leukste' momenten tot een uitzending vol hapklare brokken. Wie hard schreeuwt wordt uitgezonden. De Japanse kijker kan zich wentelen in stilzwijgende superioriteit: die buitenlanders zijn toch maar een stel schreeuwende barbaren die de fijnzinnige Japanse ziel nooit zullen begrijpen. Een uitnodiging van dat programma voor een uitzending geconcentreerd rond buitenlandse correspondenten, heb ik dan ook ooit beleefd afgewezen. Enkele maanden terug heeft een andere zender geprobeerd op serieuzere wijze de buitenlandse blik op Japan onder de aandacht te brengen. Op elke werkdag een uitzending waarin een aantal buitenlandse correspondenten bij tourbeurt hun kijk op het Japanse nieuws en ontwikkelingen in de samenleving geven. Zij het dat er bepaalde grenzen zijn.

Onderdeel van het programma is dat correspondenten een artikel meenemen dat ze onder de aandacht van de kijker willen brengen. Dus nam ik ooit een artikel uit een prestigieus Japans maandblad mee waarin uitgebreid werd ingegaan op banden van een van Japans machtigste politici met een onderwereldkoning. De eindredacteur keek zeer bedenkelijk toen ik het stuk vlak voor uitzending uit mijn tas haalde. Duidelijk bang voor problemen was opeens het argument: we willen dat jullie eigen stukken onder de aandacht brengen, jullie berichtgeving over Japan. Exit verhaal. Maar aangezien de uitzending live is, was het geen probleem de kwestie later mondeling aan de orde te stellen. Waarop de presentator direct de aanvulling gaf: maar dat zijn niet meer dan geruchten. Absoluut taboe zijn keizershuis en de behandeling van Japans onderklasse van 'onaanraakbaren', zoals een van de producers ooit informeel toegaf ten overstaan van een collega.

Een Britse collega was na een van de allereerste uitzendingen ooit woedend toen onder meer het 'kunnen eten met stokjes' aan de orde was gekomen. "Ik heb het idee dat jullie ons niet hebben uitgenodigd omdat we journalisten zijn, maar buitenlanders", schreef hij in een fax aan de eindredacteur. Dat is natuurlijk geheel waar. De Japanse collega aan het begin van dit stuk heeft in de VS gestudeerd en schrijft voor de New York Times. Hij is dus ook zonder twijfel buitenlands correspondent, maar concludeert: "Mij zullen ze nooit uitnodigen."

( a d v e r t e n t i e s )