NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

Maarten Huygen
Wanneer is de eerste mens in beeld gestorven? Het moet een gewelddadige dood zijn geweest, lang geleden, aan het begin van deze eeuw. Veel mensen zijn schijndood gegaan, eerst in stomme films, zoals daarvoor op het toneel. Echte sterfbedden had ik nog niet gezien tot Lijken-Bijker van de Evangelische Omroep ermee kwam.

Een dodelijk ziek persoon wordt gevolgd tot vlak voor de dood met Dirk-Jan Bijker aan het bed. Als een Vinger aan de Pols zonder genezing. De bedoeling is me niet duidelijk. Een memento mori voor de kijker dat alsnog tot de bekering leidt? Zo'n patiënt moet tot op het laatst voor het grote publiek, als in een testament, verantwoording afleggen. Niet de ideale manier om na de dood herinnerd te worden. Op de schouw van de nabestaanden verschijnt nooit het portret van het familielid in lijdende toestand, maar van voor de tijd dat het allemaal gebeurde.

Indrukwekkend vond ik daarentegen De Grote Vakantie, de laatste documentaire van de op 62-jarige leeftijd gestorven Johan van der Keuken, die de VPRO gisteren ter nagedachtenis uitzond. Het is de wereld van een stervende. Als voorbeeld neemt hij een schilderij van Paul Klee, waar de wereld op een afstand wordt afgebeeld, wegstervende kleuren door een raster. Van der Keuken zelf hanteert een digitaal cameraatje, zodat je echt door zijn ogen kijkt. In 1998 hoorde Van der Keuken dat zijn PSA-bloedwaarden, die wezen op prostaatkanker, hoog waren gestegen. Behandeling was zinloos. Toch voelde hij nog niets. Hij besloot om tot zijn laatste snik door te filmen met zijn digitale camera als gezelschap. "Ik moet blijven filmen, anders ben ik dood", zegt hij terwijl we door zijn metgezel, de camera, zien hoe hij zich in tegenlicht doucht. Als hij zijn doodvonnis heeft gehoord, wil hij gaan reizen, waarschijnlijk voor de afleiding. Met zijn zoon en vrouw Nosh gaat hij naar Nepal en Bhutan. Daar bezoekt hij Boeddhistische heiligdommen. Het is echt schilderen met beelden. We zien wat hij ziet, als hij steeds zwaarder hijgend een heuvel opklimt. Even later een mediterende monnik met een dik gezicht. Zijn gezicht in rust, de ogen gesloten, in de linkeroogkas iets lorgnetachtigs, en we horen zijn schurende adem. Zocht Van der Keuken lijdelijkheid bij het boeddhisme? Hij zocht kennelijk ook genezing voor zijn kwaal want er was een lange sessie met een vrouw die contact had met een godin. Een hele poppenkast van emoties. En aan het einde van de zitting zei ze - ten onrechte blijkt later - dat hij weer helemaal beter was. Het boeddhisme staat meer bekend om berusting in de dood. Later kritiseert een New-Yorkse dokter het "Europese fatalisme" bij prostaatkanker. Hij heeft een nieuw geneesmiddel dat Van der Keuken uiteindelijk nog een jaar extra op de been houdt. De film eindigt dan ook optimistisch. Een pianosonate klinkt als hij zijn vrouw met ontblote benen op een zonnig balkon een boek ziet lezen. Hij denkt het te hebben gered.

Realistisch zijn de eerdere gesprekken over zijn levenskansen met de Utrechtse hoogleraar-geneesheer. Die zegt met een troostende glimlach dat iedereen sterft maar dat het bij Van der Keuken vrijwel zeker is dat het eerder gebeurt. Hormoonbehandeling kan het leven wat verlengen maar de kanker niet wegnemen. Na dit zweterige gesprek filmt hij een onwerkelijke autorit naar het Rotterdamse filmfestival. We zien de drukte van de zinloos wordende mensenwereld. De file op de A-zoveel in de ondergaande zon, de ANWB-borden, het knipperende richtinglichtje op het dashbord, een opwaaiende krant. En dan, op het filmfestival, het lachende gezicht van een Amerikaanse bekende. Het lijkt zo ver weg, vlak na het doktersbezoek. "Laten we kattenkwaad uithalen in San Francisco", zegt de Amerikaan, terwijl hij een sigaret opsteekt. "We hebben een prijs voor je in petto". Maar met hem vraag je je af wat het voor zin heeft. Hij gaat toch, want wat kun je anders dan in het zicht van de dood zolang mogelijk gewoon door te leven?

( a d v e r t e n t i e s )