Door onze kunstredactie
Gerrit Kouwenaar, dichter: "Johan is altijd een fotograaf gebleven. Hij heeft wat een dichter heeft. Zijn films rekken aaneengelaste momenten zoveel mogelijk op. Ze hebben een grote traagheid. Wij hebben samen De snelheid 40/70 gemaakt, over de herdenking van de oorlog. Johan had voorhoofdsholte-ontsteking of zoiets, we konden pas in de winter met de opnames beginnen. Daarom gingen we naar Italië gegaan. Er moest wat zon in de film. Wat we dan filmden? Een zonnige straat. Bladergroen."

Peter Delpeut, filmmaker: "Van der Keuken heeft laten zien dat je zonder enig compromis te sluiten op artistiek vlak toch kunt overleven. Twintig jaar geleden zat ik met hem in een café. Achter ons begon een ruzie. Johan draaide zijn hoofd om en in die snelle panbeweging zag ik de essentie van zijn manier van filmen. Hij heeft van zijn eigen oog de camera gemaakt."

Simon Field, directeur International Film Festival Rotterdam: "Van der Keuken keek zo intens en zo eenvoudig naar het leven, zijn aanpak is die typisch Nederlandse, die ik ook bij Ivens en Haanstra herken. Het is visuele muziek." Kees Hin, filmmaker: "Ik herinner me graag zijn glimlach. Johan monterde me altijd op. Hij liet altijd zien dat er ook iets moois was aan het mens zijn. Hij was een engel van het licht."

Jos de Putter, filmmaker: "Van der Keuken is helemaal Van der Keuken. Je kunt je niet aan hem spiegelen of hem navolgen. Daarvoor was hij te uniek. Het is heel belangrijk dat hij niet alleen de regisseur maar ook de cameraman van zijn films was. Hij was een performer. In zijn films zie je hem kijken, je ziet hem scherp stellen, de camera bewegen, van tempo wisselen. Hij improviseerde met de camera als een jazzmusicus."

Jan Dop, editor: "Ik heb vijftien jaar met Johan samengewerkt en zo'n twaalf films met hem gemonteerd. Van der Keuken probeerde zichzelf nooit te herhalen. Telkens zocht hij grenzen op. Hij liet het publiek bijvoorbeeld meekijken naar het zoeken van het ideale kader. Hij kon alles inzetten om zijn verhaal te vertellen.

Jan Blokker, publicist: "Er is nu een periode afgesloten. Van de bevlogen, bijna krampachtige filmers uit de jaren zestig was alleen Van der Keuken nog over. Ik heb vooral met hem te maken gehad in de jaren zestig, toen de Vpro films als Beppie en Blind Kind uitzond. Ik heb het moeilijk gehad met de films die hij daarna is gaan maken. Zijn geëengageerde films waren zo eenduidig en ook formeel zo gesloten dat er niets meer te raden overbleef. Later is zijn werk weer meer opengegaan. Maar hij heeft geen school gemaakt. Zijn methode was alleen voor hemzelf vruchtbaar."

J. Bernlef, schrijver: "Johan was zou je ook een beeldend kunstenaar kunnen noemen. Hij zocht altijd naar een chemische reactie tussen twee beelden om emotie op te roepen. Zijn manier van werken is verwant aan die van een dichter als Lucebert, die beelden op elkaar stapelde."

Louis Andriessen, componist: "'De ware kunst laat niet alles zien, die is gereserveerd,' heeft Johan eens gezegd en daaraan heb ik in mijn eigen werk veel gehad. Johan had radicale politieke opvattingen maar zijn werk was nooit dogmatisch. Hij had zelfs een lieve kijk op kwaadaardige mensen." Agnès Varda, filmmaker: "Van der Keuken is altijd een voorbeeld geweest, ook toen twintig jaar geleden de documentaire nog niet zo populair was. Zijn laatste film over zijn eigen dood was fascinerend: onsentimenteel maar fijngevoelig. Hij berichtte met grote helderheid van geest over zijn ziekte en mogelijk nabije dood."

Chris Dercon, directeur museum Boymans-Van Beuningen: "Ik ben Johan de afgelopen jaren wel drie of vier keer op vliegvelden tegengekomen. Hij was een Vliegende Hollander, een nomade die niet kon ophouden met reizen en vertellen. Tussen zijn foto's en zijn films bestaat geen verschil. Johan bouwde een fototentoonstelling op alsof hij een film aan het monteren was en monteerde een film alsof hij een fotoboek samenstelde."

( a d v e r t e n t i e s )