Drugsverslaving en een vrijere seksuele moraal zijn de ingrediënten van een aids-explosie in Rusland: over vijf jaar is een op elke vijftien Russen besmet.

Door onze correspondent COEN VAN ZWOL

MOSKOU, 3 JAN. Het is druk in het postkantoor van Perlovka. Veel jongeren die op houten banken ongeduldig lijken te wachten op een telefoongesprek. "Dit is het ontmoetingspunt", zegt Kolja. "Hier leggen verslaafden contact met hun dealers." Een lange Turkmeen heeft zijn portie al binnen; hij deint dromerig heen en weer. "Is het waar dat ze in Amsterdam bruine heroïne hebben? Dat zeggen ze", mompelt hij.

De boemeltrein heeft Kolja (19) en Anna (23) vanavond naar Perlovka gebracht,een satellietstadje van Moskou. Tussen verlaten marktstalletjes en haveloze flats zoeken ze naar nieuwe totsjki, 'punten' waar de drugsscene van Moskou handel drijft. Deze zomer was het 'dorp Vriendschap', maar dat is inmiddels verpest door de politie. Kolja: "Gewone gebruikers moeten agenten bij arrestatie 150 roebel (15 gulden) betalen om vrij te komen. Dealers en hun personeel zijn voor de inspecteurs, die brengen soms drieduizend roebel op." Kolja wijst op een olijfkleurige jeep die langzaam de hoek omdraait. "Kijk, die agent is op jacht bij de apotheek. Daar kopen junkies hun spuiten, dat is altijd raak."

Kolja heeft gehoord dat een achtererf van de lage jaren zestig-flatjes waar hij zelf opgroeide nu een totsjka is. In de snijdende wind staat een groepje vrienden te roken, de hoofden diep tussen de schouders. "Hier is niks meer. Alle shit is naar het centrum", zegt een van hen. Anna graait in haar tas en deelt dopjes uit om heroïne in te koken, condooms, folders over hiv en aids. "Kom maar op met die rotzooi.", zegt een jongen verveeld. "Wij weten alles al."

Kolja en Anna zijn twee van bijna tweehonderd 'outreach-workers' van Mainline- Moskou. Naar Amsterdams voorbeeld worden hier verslaafden en ex-verslaafden getraind om informatie te geven over aids. "De pragmatische houding van de overheid heeft me aangenaam verrast. Maar ik heb geen illusies. We zetten hier wat zandzakken voor de deur bij een naderende vloedgolf", zegt John-Peter Kools van Mainline-Amsterdam, die het project begeleidt.

Experts waarschuwden vorige maand dat Rusland aan de vooravond staat van een aids-epidemie van Afrikaanse proporties. Het hiv-virus grijpt hier sneller om zich heen dan waar ook ter wereld. Waren er in 1996 nog maar 1500 gevallen bekend, in 1997 waren dat er dubbel zoveel, in 1998 al 10.963, vorig jaar 30.624 en dit jaar 69.125. Het werkelijke aantal hiv- besmettingen is waarschijnlijk vijf- tot tienmaal zo hoog. Het Russische ministerie van Volksgezondheid verwacht ruim tien miljoen besmettingen in 2005: één op elke vijftien Russen.

In de jaren tachtig ging aids nog aan de toenmalige Sovjet-Unie voorbij. Het eerste geregistreerde geval, in 1986, betrof een soldaat die door homoseksuele contacten tien anderen had besmet. Typisch decadent-westers gedrag, meende de pers. Kools: "De Sovjet-Unie profiteerde van haar isolement. Bovendien reageerde de gezondheidszorg uiterst agressief op epidemieën, bij elk ziektegeval volgde uitputtend onderzoek."

Vanaf midden jaren negentig rukte het hiv-virus alsnog via de westelijke enclave Kaliningrad op richting oosten. De omstandigheden waren inmiddels ideaal. Een relatief open samenleving, een ingestorte gezondheidszorg, vrije seksuele mores en een drugsepidemie vormen samen een dodelijke cocktail.

Dat de nieuwe seksuele vrijheid in Rusland niet gepaard gaat met veilige seks, blijkt uit het feit dat het land in 1998 vijftig maal zoveel syfilis-gevallen kende als in 1990. Safe seks-campagnes stuiten daarentegen op weerstand. Posters van de campagne 'Safe seks: mijn keus' werden op last van de orthodoxe kerk uit de Moskouse metro verwijderd; oude vrouwtjes bekogelden een tram met die leuze met tomaten. De nieuwe campagnes zijn vager van toon: tegen slogans als 'redelijke mensen, redelijke keuzes' hebben zelfs baboesjka's geen bezwaar.

Ruim 80 procent van de huidige aidsgevallen betreft evenwel drugsverslaafden. Tot ver in de jaren negentig was heroïne schaars. Populair was 'vint', een methyl-amfetamine die uit hoesttabletten wordt gekookt. Liefhebbers moesten urenlang in de weer met zoutzuur, aanstekerbenzine, fosfor, jodium, soda en water voordat ze het goedje konden injecteren. Verder bestond het aanbod uit het huisbrouwsel tsjorni (zwart) - een soort papaverpap - het kortwerkende tripmiddel ketamine, zelfgeplukte paddestoelen, marihuana en een keur aan pepmiddelen en barbituraten uit apotheken en ziekenhuizen. Rond 1996 kwam er een eind aan de periode van geestverruimende huisvlijt. Kant- en-klare heroïne kwam overal voor afbraakprijzen op de markt. Kolja: "Drie jaar geleden dronken we gewoon wodka en rookten we marihuana, maar in de zomer van '97 deed iedereen opeens heroïne. We waren met tien vrienden en gingen tegelijk spuiten. Heroïne was cool." Veel van Kolja's vrienden zitten nu 'in het systeem', zoals ze hun verslaving noemen. Een gram kost in Moskou duizend roebel (honderd gulden), in sommige buitenwijken 600 roebel.

Het roken van heroïne is voor Russische gebruikers pure verspilling. "Alles gaat hier op de lepel en in de spuit", zegt John- Peter Kools. Terwijl de gemiddelde injecterende verslaafde in West- Europa ruim boven de dertig is, gaat het in Rusland om een jonge, seksueel zeer actieve groep. Via prostitutie en andere seksuele contacten zal het hiv-virus zich daarom de komende jaren snel buiten de risicogroep verspreiden.

John-Peter Kools: "Toen ik hier in 1997 kwam, zagen gebruikers geen enkel gevaar. Aids is toch die ziekte van joden, negers en homo's? Een jaar later werd hun eerste vriend ziek, het jaar daarop tien kennissen. Nu zijn ze zeer geïnteresseerd in preventie." Kolja: "Alleen beginnelingen delen hun spuiten nog. Maar goed, één keer is genoeg."

De Russische overheid staat welwillend tegenover aidspreventie in Amsterdamse stijl, maar trok er zelf pas vorig jaar voor het eerst geld voor uit: 36 miljoen roebel (3,5 mijoen gulden). Kools: "De respons is onder nul. Ze doen niks. Er zijn zo'n veertig preventieprojecten in Moskou, allemaal opgezet en gefinancierd vanuit het buitenland. Ze hebben hier miljoenen andere problemen: tbc, hepatitis, geslachtsziekten, cholera." De politie is inmiddels gewend aan de preventiewerkers van Mainline, dat onder de vleugels van Artsen zonder Grenzen opereert. Anna: "Bij Loebjanka (de bekendste drugsmarkt van Moskou) houden we agenten te vriend met gratis condooms." Het inruilen van vuile voor schone spuiten blijft in Moskou evenwel verboden. Kools: Dan krijg je te horen: wat, gratis spuiten voor junkies terwijl omaatjes sterven aan longontsteking? Dat over vijf jaar de helft van de jeugd wordt weggevaagd, maakt geen indruk."

( a d v e r t e n t i e s )