De Britse premier Blair wil een 'brug' zijn tussen Europa en de VS. De Republikeinse garde van aankomend president Bush stelt de bestaande 'special relationship' op de proef.

Door onze correspondent HANS STEKETEE

COVENTRY, 15 DEC. Het was de grande finale van de Tony & Bill- show. Tegen een achtergrond van Brits en Amerikaans rood-wit-blauw in het theater van Warwick University bij Coventry namen president Clinton en premier Blair gisteren officieel maar emotioneel afscheid van elkaar met een beroep op de "unieke relatie" en "speciale vriendschap" tussen beide mannen én de beide landen.

Het was toeval dat Clintons afscheidstoernee langs Dublin, Belfast en Londen samenviel met de ontkoping van de Amerikaanse verkiezingen. Dat hij de overwinning van de Republikein George W. Bush in de vroege ochtend van dezelfde dag had gevolgd op Chequers, Blairs buitenverblijf, onderstreepte wel symbolisch hoe dik de band is tussen beide centrum- linkse leiders. Of tussen Blair en Bush de vonk overslaat valt te bezien. Ideologisch zullen de vaten in elk geval minder communiceren. Clinton liep daarop vooruit met een bevlogen rede over 'de Derde weg' als poging de onmenselijke kantjes van de globalisering te slijpen, en een verkapte waarschuwing aan zijn opvolger dat de Verenigde Staten de rolluiken niet egoïstisch mogen neerlaten.

Wat Blair écht vindt van de dyslectische Texaan en de oude garde van diens vader in het Witte Huis zei hij niet. In plaats daarvan bood hij Bush gisteren de "onwankelbare vriendschap" aan van "de nauwste Amerikaanse bondgenoot" en hij noemde hem "een vriend voor Europa, van vrijhandel, nieuwe technologie en solide defensie". De special relationship - een in de Tweede Wereldoorlog ontstaan concept dat Britten vaker noemen dan Amerikanen, die ook met Israël, Duitsland en de China's 'speciale relaties' hebben - kan onder Bush sterker worden, gelooft Blair. Maar de "brug tussen Europa en de VS" die hij wil spelen, zal op langere termijn zeker worden beproefd. Een mogelijke terugtrekking van Amerikaanse troepen op de Balkan, het omstreden plan voor een rakettenschild en het embryonale Euro-leger zullen duidelijk maken of Blairs pragmatische optimisme terecht is.

"De overwinning voor Bush, die nog nooit in Engeland, Frankrijk of Duitsland is geweest, bevestigt een Amerikaanse tendens om Europa minder prioriteit te geven", zegt Hugo Young, commentator bij de centrumlinkse krant The Guardian. Aan het andere einde van het spectrum juichte The Daily Telegraph dat "echte Atlantici nu echt leiderschap in het Witte Huis tegemoet kunnen zien in plaats van het nerveuze multilaterisme van [Clinton], die diep ambigu was over het gebruik van Amerikaanse macht." Van potentiële wrijving wil Downing Street weinig weten. Blairs buitenlandwoordvoerder verwacht desgevraagd niet meer dan een "directe en eerlijke dialoog tussen naaste bondgenoten". Informeel klinken nabij de premier gemengde geluiden. Bush' overwinning zal de relatie in sommige opzichten eenvoudiger maken dan onder een president Gore het geval zou zijn geweest, denken sommige hoge ambtenaren, al is het niet politiek correct om dat hardop te zeggen. Gore was bijvoorbeeld niet close met Blair. Dat Noord-Ierland voor Bush mogelijk minder prioriteit zal hebben is voor de Britten evenmin een bezwaar, oClintons team relatief veel begrip bestond voor de Noord-Ierse republikeinen. En op het gebied van vrijhandel zal Bush de Britse belangen vermoedelijk zonder meer beter dienen dan Gore, die door een protectionistische agenda zou worden geremd. De samenstelling van Bush' team kan goed én slecht uitpakken. Kopstukken uit de Golfoorlog, zoals vice-president Dick Cheney en oud-generaal Colin Powell op Buitenlandse Zaken, hebben het Verenigd Koninkrijk op hun landkaart vermoedelijk relatief groot ingetekend. Wel is Londen benieuwd of hun 'unilaterale' wereldbeeld intussen een upgrade heeft gehad. Condoleezza Rice, de nieuwe nationale veiligheidsadviseur, Ruslandspecialist en ook gevormd in de nadagen van de Koude Oorlog, heeft gespeculeerd op het terugtrekken van VS-troepen uit Bosnië en Kosovo. Van Powell is bekend dat hij allergisch is voor body bags en soldaten in de rol van "klaarovers".

"Het hoeft geen probleem te zijn als de VS de Balkan verlaten", zegt Steven Everts, analist bij het Centre for European Reform (CER), een denktank in Londen, en auteur van een gisteren verschenen paper over de toekomstige relatie tussen Europa en de VS. "Wel dreigt dan een verschil van mening over de strategie, dat eerder bestond voordat de Amerikanen daar op de grond aanwezig waren."

Een nieuwe oproep van Blair om genocide waar ook ter wereld te bestrijden, doorslaggevend in de Kosovo-crisis, zou nu vermoedelijk afketsen op nauwere Amerikaanse belangen. Maar afzijdigheid van de VS kan ook betekenen dat Europa zijn eigen verantwoordelijkheid neemt, zoals de VS wensen, en zich vrijer voelt een eigen defensie-identiteit te ontwikkelen om de Amerikanen te ontlasten. Voor de Britten is dat overigens niet zonder risico. Militair werken beide landen nu nauw samen bij het delen van inlichtingen. Washington zou die kraan wel eens kunnen dichtdraaien als de Fransen in zo'n Eurolegertje over hun schouder kunnen meekijken. Meest problematisch wordt National Missile Defense (NMD), het verdedigingsschild tegen raketaanvallen, waarvan Bush de bouw zou willen voortzetten, mét een sleutelrol voor een nieuwe radar aan de Britse oostkust. Londen is sceptisch over het nut van NMD, maar wil geen openlijke ruzie. Verwacht wordt dat Blair tijd wil winnen en de "politieke energie" voor NMD "kanaliseren" door aan te dringen op verdere tests vóór de VS met de bouw beginnen. Zijn bemiddeling tussen de VS en Rusland, dat wil vasthouden aan het ABM- verdrag dat zo'n raketverdediging nog uitsluit, is al begonnen. "Blairs hoogste doel is het uitstellen van keuzes en het maken van een spagaat tussen Europa en de VS", zegt Everts. "Dat wordt steeds moeilijker: Bush zal de Britten op termijn dwingen tot een keuze."

( a d v e r t e n t i e s )