'Nu op weg naar een nieuw pact voor paars'

Meer geld voor de publieke sector, maar ook: meer keuzevrijheid voor patiënten en studenten. Dat bepleit PvdA-fractieleider Ad Melkert.

Door onze redacteur GIJSBERT VAN ES

DEN HAAG, 14 DEC. Ad Melkert, de PvdA-fractieleider in de Tweede Kamer, wil duidelijk zijn: "Het regeerakkoord van Paars II is uitgevoerd. We moeten geen tijd verloren laten gaan. Dit voorjaar moeten we een nieuw pact voor paars sluiten, waarin we duidelijke lijnen uitzetten voor de begroting van 2002 en voor een nieuw regeerakkoord, in de hoop en verwachting dat de PvdA daarbij weer betrokken zal zijn."

Nieuwe investeringen in het onderwijs en de gezondheidszorg ten koste van verdere belastingverlaging. Die boodschap van Melkert heeft de afgelopen weken ruime aandacht gekregen.

'Het PvdA-recept bij ieder probleem is: extra geld', hoonde VVD- leider Dijkstal begin deze week.

"Die reactie is erg gratuit. De VVD heeft zelf weinig anders te bieden dan dat alle problemen zich vanzelf wel oplossen als je de lasten maar ver genoeg verlaagt. Ik vind dat een ingewikkelde redenering. Dan zeg je tegen mensen: ga zelf maar onderwijs en zorg en toezicht van de politie kopen. Dat kan allerlei kwalijke bijwerkingen geven waarvoor ik geen verantwoordelijkheid wil nemen."

Dat klinkt ook gratuit.

"Laten we alle simplificaties maar overboord zetten en echt met elkaar gaan praten over de inhoud van een nieuw pact voor paars."

Wat zou er in zo'n nieuw pact moeten staan?

"Het gaat mij nadrukkelijk om de combinatie van twee dingen: nieuwe investeringen gekoppeld aan institutionele vernieuwing. Met extra geld alleen los je de problemen in het onderwijs, in de zorg en bij de politie niet op. Maar het is wat mij betreft no-go om te zeggen: u moet uw organisaties aanpassen en intussen krijgt u geen cent extra. Meer autonomie voor personeel en ouders op de scholen: prima. Maar dan moeten we ook de middelen erbij geven om te investeren in gebouwen, in computers, in leermiddelen, in arbeidsvoorwaarden."

De VVD zegt: 'Extra geld kan problemen toedekken, het houdt ondoelmatigheid in stand.'

"Dat zegt niet alleen de VVD. Ook als PvdA hebben wij gezegd dat de bonden in de publieke sector niet altijd even behulpzaam zijn geweest bij het doorbreken van verstarde verhoudingen. Met name onderwijsbonden en politiebonden hebben zich in het verleden onvoldoende flexibel opgesteld. Op zichzelf kan ik dat wel begrijpen: als je op een houtje moet bijten, ga je vanzelf het collectieve belang verdedigen. Maar we zijn nu echt in een andere fase terechtgekomen, waarin alle betrokkenen een cultuuromslag moeten maken."

Institutionele vernieuwing, cultuuromslag. Concreet?

"We zullen in de relatie tussen overheid en publieke dienstverleners veel meer moeten gaan werken met prestatiecontracten. We moeten monopolies van instellingen doorbreken. De vraag van cliënten, patiënten, studenten moet bepalend zijn voor het aanbod en niet andersom. De publieke sector heeft dringend flexibeler arbeidsvoorwaarden nodig."

Groepen WAO'ers 'aanbesteden' bij uitzendbureaus en afrekenen als ze weer aan werk zijn geholpen; dat is zo'n vorm van 'prestatiecontract'?

"Dat is een voorbeeld, ja. Zo'n contract zou heel veel verschillende gedaanten kunnen aannemen. Het komt erop neer dat publieke dienstverleners geld krijgen naar de mate waarin ze nauw omschreven prestaties leveren. En voor de duur van de contractperiode stelt de overheid zich terughoudend op met regelgeving. In Groot-Brittannië wordt interessante ervaring opgedaan met dergelijke public service agreements."

Nederland loopt achter?

"Dat valt mee. We hebben hier in de Kamer afgelopen voorjaar een eerste ronde na de 'Derde woensdag in mei' gehad, waarin heel duidelijk wordt gekeken naar geleverde prestaties in de publieke sector. Maar het is de hoogste tijd dat we nu een paar grote stappen extra zetten om publieke diensten merkbaar te versterken. Burgers verwachten dat ook. Macro- economisch gezien is het land op orde. De welvaart van de meeste mensen is zichtbaar toegenomen. Mensen nemen geen genoegen meer met sjofele scholen of te lang wachten op bestraling als je kanker hebt. En gelijk hebben ze."

Over wachtlijsten in de zorg wordt wel gezegd dat die welbewust door ziekenhuizen in stand worden gehouden om een stabiele stroom van 'klandizie' te garanderen.

"Vandaar dat we prestatiecontracten moeten koppelen aan meer keuzevrijheid voor burgers. In de zorg moeten meer persoonsgebonden budgetten komen. De financiering moet minder naar instellingen gaan en veel meer rechtstreeks naar patiënten die hun eigen voorzieningen moeten kunnen kiezen uit een ruimer aanbod. De PvdA is al langer voorstander van vouchers in het onderwijs, zodat studenten meer greep krijgen op het samenstellen van hun studieprogramma's. Met vouchers kun je ook beter inhoud geven aan het principe van 'levenslang leren', wat van cruciaal belang is in een kennissamenleving. Dat zijn allemaal arrangementen die wat mij betreft een duidelijke plek moeten krijgen in een nieuw pact voor paars en in een volgende regeerakkoord."

Zijn er al bedragen te noemen voor extra investeringen die in het nieuwe pact voor paars moeten komen?

"Nee, het kabinet komt eerst in januari met een overzicht van de personeels problemen in de publieke sector en een langjarig investeringsplan voor verdere economische structuurversterking. We moeten nieuwe CPB-berekeningen over 2002 afwachten. Het is nog veel te vroeg om over bedragen te praten."

Toch weet u nu al dat u in 2002 extra uitgaven wilt doen ten koste van verdere lastenverlichting.

"Wat ik nu al weet, is dat we in de coalitie een open gesprek moeten willen voeren over de verdeling van inkomstenmeevallers in 2002. In januari zullen we daarmee fris een begin maken; die afspraak staat al. Voor mij staat vast dat minimaal 50 procent van de inkomstenmeevallers naar de staatsschuld gaat. Het gesprek zal gaan over die andere 50 procent. Daar kom je voor een afweging te staan tussen nog meer schuldaflossing, meer lastenverlichting en nieuwe investeringen."

De VVD zegt: geen inkomstenmeevallers omzetten in nieuwe uitgaven.

"Het is niet verstandig vast te houden aan uitgangspunten uit 1998 die niet meer gelden, namelijk van aanhoudend financieringstekort bij veel lagere economische groei. We moeten onszelf niet gevangenzetten in een situatie die feitelijk achterhaald is."

Uw vice-fractieleider, Duivesteijn, heeft al geschreven dat de VVD niet de logische partner is voor een volgende coalitie. Deelt u die opvatting?

"Ik concentreer me liever op het nieuwe pact voor paars dat ik komend voorjaar wil sluiten. De inhoud daarvan kan boeiende inzichten opleveren voor de periode die daarna komt."

( a d v e r t e n t i e s )