In sommige Russische gebieden wordt gedemonstreerd en worden wegen geblokkeerd: burgers lijden kou in een land dat overloopt van gas en olie. Het probleem is vaak politiek.

Door onze correspondent COEN VAN ZWOL

OELJANOVSK, 5 DEC. Om Valentina Jefremova eronder te krijgen is meer nodig dan een beetje vorst. De adem van deze montere oude communiste vormt wolkjes in de lucht terwijl ze uitlegt hoe voortreffelijk de familie Oeljanov was en in welke kamer de kleine Vladimir Iljitsj, alias Lenin, ter wereld kwam. "Het spijt me dat ik u een kleine bijdrage moet vragen, vroeger was dit museum gratis. Maar ik denk dat Lenin het zou begrijpen." In Lenins geboortehuis is het nog kouder dan elders in de stad Oeljanovsk. Geen probleem voor Valentina; daarvoor zijn truien en handschoenen. De energiecrisis? "Er is niet genoeg geld. Onze gouverneur doet alles voor de gewone mensen, maar sommigen zijn tegen hem. Die willen dat we vier keer meer betalen voor onze verwarming. En we zijn al zo arm."

Valentina verzorgt rondleidingen in Lenins geboortehuis, in 1970 steen voor steen uit elkaar gehaald en in een kolossale kijkdoos van marmer en graniet gezet. Sovjetleider Brezjnev verrichtte de opening en plantte een berkje. Nog altijd wordt het Lenin-museum goed bijgehouden. "Het pad naar dit monument zal nooit overwoekerd raken", parafraseert Valentina trots de dichter Poesjkin. "De gouverneur steunt ons. En Lenins sociale idee leeft voort, iedereen droomt immers van een mooie toekomst. Zeker onder de huidige omstandigheden."

Het heden biedt Oeljanovsk (650.000 inwoners) inderdaad weinig hoop. De industrie is ingestort, de autofabriek en de vliegtuigfabriek Aviastar draaien op nog geen tiende van hun capaciteit. Veel bejaarden waken in de zomer dag en nacht over hun enige voedselbron, hun volkstuintje. Vorig jaar werden rond de stad acht aardappeldieven doodgeschoten door wakkere oudjes. Heroïne is in opkomst onder de jeugd, aids dus ook.

Deze winter is er geen geld meer om de warmtecentrales draaiende te houden. Oeljanovsk heeft, zoals de meeste Russische steden, stadsverwarming. Drie centrales pompen heet water door een bovengronds buizenstelsel. Het water verlaat op ruim 90 graden de centrale en arriveert op 45 graden in de huiskamers. Maar inmiddels is het water in grote delen van de stad nog net warm genoeg om te voorkomen dat de buizen bevriezen. De meeste problemen heeft Centrale nummer 2, die op stookolie draait. Elke dag wordt een dagvoorraad per trein aangevoerd. Raakt het spoor geblokkeerd, dan valt de centrale stil en knappen de buizen. De 'strategische reserve' voor noodgevallen is afgelopen zomer al opgestookt.

In het ziekenhuis van de wijk Novigorod pompt hier en daar een straalkanon hete lucht door de gangen. Volgens Svetlana Matijevskaja, het hoofd van de kinderafdeling, gaat het elk jaar slechter. "Vorig jaar kon ik een warme douche nemen als ik thuiskwam. Nu is er ook geen warm water meer." Thuis haalt Svetlana met het gasfornuis en een straalkacheltje nog net 14 graden, in haar klamme onderzoekskamer is het veel kouder. "En de winter moet nog beginnen." Haar patiëntjes liggen ingepakt in lagen T-shirts en truien onder de dekens. Een vader heeft een zelfgemaakte kachel meegebracht. Die lijkt nog het meest op een vliegtuigbom. "Tegen alle voorschriften", zegt Svetlana. " Als hij ontploft, gaan wij naar de gevangenis. Maar we kunnen de kinderen niet laten bevriezen."

De problemen in Oeljanovsk zijn minder ernstig dan in andere regio's van Rusland, zoals die rond Vladivostok, waar de verwarming al jaren niet werkt. " Een vreselijke schande" noemde president Poetin het onlangs: kleumen in een land dat overloopt van olie en gas. Natuurlijk, de lekkende buizenstelsels van de stadsverwarming zijn enorm energieverspillend. En dieven slopen ook in Oeljanovsk het isolatiemateriaal van de buizen. Maar uiteindelijk is het kleu men te wijten aan de politiek.

De politiek, dat is in Oeljanovsk vooral gouverneur Joeri Gorjatsjev. Dagelijks veegt hij op de lokale tv ondergeschikten de mantel uit. "Je maakt er een bende van! Incompetent, dat ben je", buldert de gouverneur dan. Want aan hem ligt het niet. Gorjatsjev maakte zich geliefd door tot in 1996 voedselbonnen te handhaven, vier jaar nadat de voedselprijzen elders in Rusland waren vrijgegeven. Daarna besloot hij in elk geval de huren en stookkosten laag te houden. Daardoor is de overheid nu blut.

"De energierekeningen werden gewoon niet betaald, tot we nergens meer krediet kregen", zegt Aleksander Tsjerbakov van het stadsbestuur, dat Gorjatsjev niet welgezind is. "We leven nu van dag tot dag. Van de gouverneur krijgen we te horen dat we onze belastingen beter moeten innen. Maar hoe? Vliegtuigbouwer Aviastar heeft al jaren geen Toepolev verkocht. Ze hebben ons onlangs een half vliegtuig aangeboden om hun schuld te vereffenen."

"Dit provinciebestuur is niet in staat een budget te beheren", zucht Tatjana Elvimova. Zij is de energiespecialiste van 'super-gouverneur' Sergej Kirijenko, de ex-premier die als gezant van Poetin de orde moet herstellen in de provincie. "De bewoners valt niets te verwijten, maar ze betalen nog geen vijfde van de werkelijke energiekosten. 'Ze durven ons toch niet af te sluiten', dat is de houding van het bestuur." En ja, ook ditmaal zal de staat bijspringen. Elvimova: "We geven Oeljanovsk krediet en schuiven de aflossing van de schuld door naar april." Je kunt een stad ter grootte van Rotterdam toch moeilijk laten bevriezen.

Weinig inwoners verwijten gouverneur Gorjatsjev de crisis. Goedkope energie: voor wie in de Sovjet-Unie opgroeide, is het een geboorterecht. Het afsluiten van wanbetalers is daarentegen een uiting van harteloos kapitalisme, een schending van de mensenrechten zelfs, zo stelt de communistische ombudsman van Rusland. "Vroeger hadden we het nooit koud", zegt Valentina van het Lenin-museum. "Alle verworvenheden van het socialisme worden ons nu stuk voor stuk afgenomen."

Het Kremlin wil graag van Gorjatsjev af. Bij de gouverneursverkiezingen, komende maand, is zwaargewicht Sjamanov tegen hem ingezet, een generaal die bekend werd als onderwerper van Tsjetsjenië. Sjamanov laat zich filmen met Anatoli Tsjoebais, het hoofd van de nationale energieleverancier RAO-UES. Dat RAO-UES dit jaar serieus is begonnen de miljarden aan openstaande stroomrekeningen van lokale besturen te innen, draagt bij aan de financiële crisis in Oeljanovsk. De suggestie: Sjamanov heeft de juiste vrienden in Moskou, hij kan een milde betalingsregeling treffen.

Gouverneur Gorjatsjev slaat terug met een angstcampagne: de Tsjetjenen zullen Sjamanov tot in Oeljanovsk achtervolgen. Er circuleren al folders met de gevreesde Tsjetsjeense krijgsheer Basajev en de tekst 'wilt u dat uw flat wordt opgeblazen?' Op het station somt een omroepster permanent tips op om terreuraanslagen te voorkomen. "Het belangrijkste: geen paniek!" De campagne is al bezig. 'Welkom in het land van Lenin', lezen we als we het station uitrijden.

( a d v e r t e n t i e s )