Nederlandse radiozenders krijgen volgend jaar een nieuwe frequentie. Om meer ruimte te maken voor de commercie. Dat is het plan. De praktijk bestaat vooralsnog uit dagvaardingen, schadeclaims en een intensieve lobby. Er is weer een veiling in aantocht.

Door Michel Kerres

Ad Ossendrijver runt het radiostation met het mooiste uitzicht: het Haagse Buitenhof, de Hofvijver, de oude Kamergebouwen. Ossendrijver, 46, is directeur en medeaandeelhouder van Arrow Classic Rock Radio. Het Arrow-repertoire bestaat uitsluitend uit rockklassiekers. The Stones, The Eagles. " Songs met eeuwigheidswaarde" zegt Ossendrijver, terwijl de Doors op de achtergrond onderstrepen wat hij bedoelt. Pink Floyd wel, Abba en Cliff Richard niet. Arrow is er voor de stevige trek.

Ossendrijver - jeans, puntige cowboylaarzen, donkere krullen - is een have-not in de Nederlandse radiowereld. Arrow zendt uit op de kabel en op de middengolf, AM 828. Arrow heeft geen plek op de felbegeerde FM-band. Ossendrijver probeert al jaren om door te dringen tot de eredivisie van de commerciële radio. Argumenteren, procederen, lobbyen: niets hielp. Ook zijn uitzicht op het Binnenhof niet.

Mijn kans komt in 2001, denkt Ossendrijver. Na jaren strijd besloot het kabinet dit voorjaar de FM-band grondig te reviseren. Moderne techniek en een betere planning maken een efficiënter gebruik van de beschikbare FM-frequenties mogelijk. Zo ontstaat er ruimte voor meer radiostations. Meer ruimte ook voor de commercie. Een deel van die nieuwe FM-band is apart gezet voor de publieke omroep. Het restant wordt in acht partjes geknipt. Zeven frequentiepakketten, te vullen naar eigen inzicht. Eén pakket is gereserveerd voor een nieuwszender.

De frequenties voor de commerciële zenders worden bij opbod verkocht. Aldus het plan. Maar in Den Haag is de animo voor de veiling van frequenties er sinds de tumultueuze verkoop van de UMTS-frequenties voor mobiel internet niet groter op geworden. De UMTS-veiling van deze zomer leidde tot politiek gesteggel, tot rechtszaken en hoorzittingen. De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) viel bij twee bedrijven binnen om te controleren of ze de veiling hadden opgelicht. Veilen is niet langer hip.

Staatssecretaris Monique de Vries (Verkeer en Waterstaat) zag de UMTS- storm en besloot zich niet te haasten met de voorbereiding van de radioveiling. Er waren 'lessons to be learned'. De inschrijving voor de veiling, die vorige week zou openen, werd verdaagd. Tot een onbekende datum. Veel tijd heeft De Vries niet. De commerciële radiostations die nu op de FM uitzenden hebben een vergunning tot 1 september 2001. Vóór die tijd zouden de frequenties opnieuw verdeeld moeten zijn en de radiostations hun nieuwe posities in het spectrum moeten innemen. De Vries houdt aan die planning vast. Ze moet ook wel, zegt haar woordvoerder, want op 1 september moet Nederland in gebruik zijnde frequenties inleveren ten behoeve van een internationale herverdeling. 1 September 2001 is 'frequentiewisseldag'.

Ossendrijver is bang dat Nederland niet op tijd klaar zal zijn. "De planning is onhaalbaar. Als je al op tijd veilt dan moet je nog uitrollen en de zender aansteken", zegt hij in onvervalste radiotaal. "Dat lukt niet voordat de licenties verlopen. Dus worden de bestaande licenties verlengd. Dat is niet in mijn belang." Ossendrijver stuurde De Vries alvast een brief: Met een FM-licentie kan Arrow per jaar 6 miljoen gulden meer omzetten. Uitstel, mevrouw, betekent een miljoenenclaim. De frequenties moeten zo snel mogelijk herverdeeld worden. Martin Banga is een have. Hij zit in de directie van Sky Radio, de Nederlandse tak van Rupert Murdochs media-imperium. Sky Radio, 100.7 FM, dat zijn de zoete klanken van Celine Dion, Mariah Carey en Whitney Houston. Adult Contemporary, in vaktaal. Wiegeliedjes voor volwassenen, makkelijk verteerbaar en dus populair bij een grote groep luisteraars. Met een marktaandeel van 14,5 procent is Sky de grootste radiozender van Nederland.

Sky Radio is een goudmijntje. Banga - snorretje, babyblauwe spencer - doet er op de Sky-burelen in Naarden niet moeilijk over. Sky Radio verwacht voor dit jaar een omzet van tussen 90 en 100 miljoen gulden. De kosten zullen tussen 30 en 35 miljoen uitkomen. In het slechtste geval bedraagt de brutowinst daarmee 55 miljoen gulden.

Een groot nadeel van bezit is dat je het kunt kwijtraken. De bestaande FM-stations zien dan ook niets in de geplande veiling. Als ze geen nieuwe frequentie verwerven, stopt hun bedrijf. Zonde. Als ze er wel een verwerven, gebeurt dat mogelijk tegen hoge kosten. Ook zonde. Zeker als onverhoopt een grote buitenlandse partij op de Nederlandse veiling meedingt. Het Britse Capital Radio en het Amerikaanse Emmis, beide beursgenoteerd en uit op internationale expansie, volgen de voorbereidingen van de Nederlandse veiling op de voet. "We denken serieus na over deelname", zegt Deb Smulyan van Emmis International in Parijs.

Voor de bestaande FM-zenders is de status quo daarom zo slecht nog niet. De have's, verenigd in de VCR, de Vereniging Commerciële Radio, betogen dan ook al jaren dat de veiling een onzalig plan is. De Kamer, het Europees Parlement, de rechtbank, de opiniepagina van de krant: de VCR laat geen mogelijkheid onbenut om de veiling ter discussie te stellen.

VCR-voorzitter Banga heeft een waslijst met bezwaren. Een have wordt je om te beginnen niet zomaar. De commerciële zenders hebben een jarenlange veldtocht gevoerd langs rechters en beroepsinstanties om toegang te krijgen tot de lucratieve FM-band. De commerciële radio is uitgegroeid tot een ideale jachtgrond voor advocaten en lobbyisten. En een felbevochten trofee sta je niet zomaar af.

Bovendien, argumenteren de stations, hebben wij waarde aan die frequentie toegevoegd. "De 100.7, dat was niets", zegt Banga, "We hebben van die frequentie iets gemaakt. We hebben er een bedrijf mee gebouwd. Dankzij onze inspanningen is die frequentie nu geld waard. Waarom moeten we die zomaar inleveren?" De bestaande zenders willen daarom goodwill vangen voor hun frequenties. Die goodwill kan in geld uitgekeerd worden, of in de vorm van een voorrangsrecht op de geplande veiling.

Kamer en kabinet voelen daar niets voor: de vergunningen waren tijdelijk, dat wist iedereen. Bovendien bekleden de bestaande zenders al een voorkeurspositie ten opzichte van eventuele nieuwkomers op de markt en wordt niemand uitgesloten van de veiling. De waarde van een radiostation is niet gekoppeld aan de huidige frequentie, maar is een optelsom van programmering en publieksbereik. Kortom: goodwill- vergoeding is niet aan de orde, de veiling is regulier ondernemersrisico.

"Het gemak waarmee de politiek aan carrières en arbeidsplaatsen voorbijgaat is verbijsterend", sneert Banga. Sky, Veronica FM, Radio 538, Noordzee FM en Radio 10 hebben hun goodwill-eis daarom vastgelegd in een dagvaarding. De landsadvocaat heeft die eis in eerste instantie afgewezen.

Veilen bedreigt de pluriformiteit, zeggen de stations. Als op de veiling veel wordt betaald dan zal iedereen opschuiven in de richting van de meest aantrekkelijke doelgroep: die van populaire zenders als Sky. De branchevereniging van media-adviesbureaus vreest dat veilen het einde betekent van de doelgroepzenders en dat radioreclame daardoor minder aantrekkelijk wordt.

Helemaal benauwd krijgt Banga het bij de gedachte dat iemand Sky's frequenties zal kopen en er exact hetzelfde programma gaat uitzenden. Banga is bang dat Sky dan ook zijn publiek nog kwijtraakt. "Radio is geen zap-medium, maar een gewoontemedium. De luisteraar blijft op de 100.7 als daar hetzelfde geluid wordt uitgezonden."

En dan is er nog die open zenuw: de bevoorrechte positie van de publieke omroep. Al decennia lopen de radio-ondernemers er tegen te hoop en ook nu krijgen de publieke zenders weer een voorkeursbehandeling. Voor Radio 1,2,3 en 4 voorziet het nieuwe frequentieplan een FM-zender met landelijke dekking van 100 procent. Radio 5 krijgt een landelijk dekkend AM-net. De acht pakketten voor de commerciële netten hebben een dekking variërend van 60 tot 75 procent. VVD- Europarlementariër Elly Plooij wil van Eurocommissaris Monti weten of deze vorm van verkapte staatssteun wel geoorloofd is. De commerciëlen en de publieken concurreren immers rechtstreeks met elkaar op de advertentiemarkt. De markt is overigens gelijk verdeeld: dit jaar gaat ongeveer 180 miljoen naar de commerciële zenders en een vergelijkbaar bedrag naar de publieke omroep. De VCR bereidt inmiddels een klacht voor in Brussel.

"Waarom doen we dit eigenlijk?", verzucht Banga. "Er ontstaat onzekerheid bij ondernemers, bij personeel, bij adverteerders en bij luisteraars. Wij willen zeker betalen voor het gebruik van een frequentie, we willen ook meer betalen dan we nu doen. Maar je kunt niet zomaar de basis onder ons bedrijf wegslaan." Ondernemen is ook het vermijden van onzekerheid. Liever niet veilen dus. En als het dan toch moet, dan graag met inachtneming van de gevestigde belangen.

Staatssecretaris Monique de Vries houdt intussen voet bij stuk. Voor 1 september moeten de frequenties niet alleen herverdeeld worden, ze moeten voor die datum ook in gebruik worden genomen. Dat laatste is ondenkbaar, stellen betrokkenen.

Radiogolven houden zich niet aan landsgrenzen. Frequentiegebruik is daarom onderwerp van internationaal overleg. Over de frequenties die De Vries wil veilen moeten afspraken gemaakt worden met omringende landen. Om te voorkomen dat Nederlandse popmuziek het Belgische radionieuws stoort. De onderhandelingen worden gevoerd door de Rijksdienst voor de Radiocommunicatie (RDR), geassisteerd door de exploitanten van zendmasten Nozema en Broadcast Partners (BP). "De gesprekken zijn nog lang niet afgerond", zegt Robert Jan van der Hoeven van Broadcast Partners. Nederland moet met zeven landen afspraken maken over 400 frequenties. "Zekerheid is er pas over vier frequenties." Vooral België, ook op dit punt intern hopeloos verdeeld, ligt dwars. "Met België is het buigen of barsten. Of een akkoord voor Kerstmis of internationale arbitrage."

Zolang de onderhandelingen niet zijn afgegrond loopt De Vries het risico dat ze opties op frequenties moet veilen in plaats van de frequenties zelf. Van der Hoeven: "Dat is geen veiling, dat is een uitnodiging voor speculatie. Je weet immers niet zeker wat je koopt."

Voor radio-uitzendingen zijn zenders en zendmasten nodig. Het nieuwe frequentieplan, zerobase-2 in jargon, vereist dat er 376 zenders aangepast worden, becijfert Van der Hoeven. In tweederde van de gevallen moet daarbij ook aan de antenne worden gesleuteld. Dat is een tijdrovende klus, zeker omdat de radiostations gedurende de werkzaamheden niet uit de lucht mogen. Bovendien moeten voor nieuwe zendmasten milieuvergunningen aangevraagd worden. Daar staat een termijn van enkele maanden voor in het meest optimistische scenario. Het kan tot drie jaar duren als omwonenden of milieuactivisten de beroepsprocedures volledig uitputten. Nozema gaat ervan uit dat de nieuwe frequenties voor de publieke omroepen tijdig operiationeel zullen zijn, zegt woordvoerder Rob Roskam. Maar, voegt hij toe, een deel van de commerciële frequenties zal op 1 september zeker niet gereed zijn.

Complicatie bij de aanpassing van de zenders vormt de animositeit tussen zenderexploitant Nozema, de voormalige monopolist die voor de publieke omroep werkte, en nieuwkomer BP, die de uitzendingen van de commerciële stations verzorgt. Van der Hoeven: "We zijn al jaren verwikkeld in een smerige oorlog." Roskam: "Het gaat tussen ons niet altijd even gemakkelijk."

De twee bedrijven staan regelmatig voor geschillencommissies en de rechter. Nozema bezit van oudsher de antennes en moet BP daarop toelaten, de zogenoemde site-sharing. Dat gaat hard tegen hard. In Hilversum, bijvoorbeeld, wil Nozema een nieuwe zendmast plaatsen. Op de bestaande mast heeft BP een zender gehangen voor de programma's van radio 538. BP is het niet eens met de capaciteit die haar zender na de verbouwing zal krijgen. Al maanden weigert BP daarom haar zender uit te schakelen zodat het voor Nozema-personeel te gevaarlijk is om naar boven te gaan. Inmiddels stonden partijen twee keer voor de kort gedingrechter en is er maanden vertraging opgelopen. Voor de zekerheid heeft Van der Hoeven met het oog op het nieuwe frequentieplan alvast bezwaar aangetekend tegen alle nieuwe milieuvergunningen. "Zo heb ik ten minste een onderhandelingspositie."

Krijgt de Nederlandse luisteraar op 1 september een volledig nieuw ingerichte FM-band? De betrokken ondernemers vrezen (de have nots) of hopen (de have's) dat dat niet lukt. "Nederland heeft behoefte aan beleid", zegt Ossendrijver aan het Haagse Buitenhof. "Het is een rampendossier", zegt Sky's Banga in Naarden. Voor Sky is dat toch alleen maar gunstig? "Ja, dat is wel zo. Maar als VCR-voorzitter zeg ik: de onzekerheid moet ophouden, dat is beter voor iedereen." De Vries is vastbesloten. "Het is duidelijk dat we onder grote tijdsdruk staan", zegt haar woordvoerder, onder verwijzing naar het UMTS-debat, de milieuvergunningen en de stroeve onderhandelingen met België. De verloren tijd moet ingehaald worden door zoveel mogelijk kwesties gelijktijdig aan te pakken en niet na elkaar. Onduidelijk is ook nog welke praktische lessen er uit het UMTS-debat getrokken zullen worden. De woordvoerder: "Het is een ambitieuze planning, maar we wanhopen nog niet."

( a d v e r t e n t i e s )