Hertellen kan dagen duren

Florida geeft de doorslag voor de uitslag van de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten. Door een uitzonderlijk klein verschil tussen de beide kandidaten moeten daar eerst de stemmen worden herteld.

Door een onzer redacteuren
Too close to call. Dat was de mededeling waarmee de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten vannacht in een anti-climax verkeerden. De finish in Florida, dat uiteindelijk de doorslag moet geven, is zó close, dat er in deze staat nog geen winnaar aangewezen kan worden. En daardoor is ook nog niet bekend aan welke presidentskandidaat, volgens het beginsel the winner takes all, alle 25 kiesmannen van Florida toevallen.

Elke staat heeft zijn eigen verkiezingsreglement. De regels in Florida schrijven voor dat er automatisch hertelling moet plaatsvinden wanneer het verschil tussen de kandidaten minder dan een half procent bedraagt. Op de bijna zes miljoen Florida-stemmen ligt de cesuur dan bij ongeveer 30.000 stemmen.

In de voorlopige eindstand die de nieuwszender CNN vannacht voor Florida gaf, heeft George W. Bush 987 stemmen méér gehaald dan Al Gore. Daarin zitten nog niet alle stemmen die per post zijn uitgebracht, bijvoorbeeld door elders verblijvende diplomaten, zakenlui, soldaten en toeristen. Hun stemmen tellen alsnog mee, mits het poststempel van 7 november of eerder is. In 1996 kwamen er in Florida ná de verkiezingsdag nog ongeveer 2.200 stemmen binnen. Die kunnen dus beslissend worden. Daardoor kan het in het uiterste geval nog wel enkele dagen duren voordat de definitieve uitslag van Florida vaststaat. Tot die tijd is niet bekend wie de nieuwe president wordt van de Verenigde Staten.

Meeste stemmen tellen. Die basisregel van democratie lijkt zo simpel, maar hoe nauwkeurig is dat tellen? ,,Dat varieert, om het zachtjes te zeggen'', aldus Cees van der Eijk, hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam en gespecialiseerd in kiezersgedrag. ,,Daarom heb je ook hertellingen.''

Er kan van alles mis gaan, zowel in afzonderlijke stembureaus als in verdere verwerking van de uitslagen. Net als in Nederland worden in de Verenigde Staten stemmachines en stemformulieren gebruikt. Hoewel die machines in beginsel zeer nauwkeurig zijn, gaan er op zo'n verkiezingsdag altijd wel een paar kapot. ,,Bij oudere modellen kan het voorkomen dat de stemmen dan verloren gaan'', zegt Van der Eijk. ,,Overigens werkt dat niet systematisch in het voordeel van de ene of de andere kandidaat.''

Het afhandelen van stemformulieren is een kwestie van interpretatie. Van der Eijk: ,,Daarbij gaat het doorgaans niet zo zeer om wát er is gestemd, maar of het een geldige stem betreft. In Nederland mag je bijvoorbeeld maar één hokje rood maken. Als iemand ‘fuck you' op zijn stembiljet schrijft, is dat ongeldig. Maar wat doe je als iemand is uitgeschoten met zijn potlood? Bij hertellingen wordt vooral op dat soort dingen gelet. De eerste telling is racewerk.''

Het tellen der stemmen is openbaar. Er zijn in het algemeen vertegenwoordigers van de verschillende partijen bij aanwezig. ,,Je kunt ook niet meer zo makkelijk stembussen verdonkeremanen om ze bij de hertelling terug te bezorgen met meer stemformulieren erin, zoals bij de verkiezingen om de senaatszetel van Texas in 1941 gebeurde'', zegt Van der Eijk. ,,Nu staan overal televisiecamera's bovenop en de snelheid van communicatie is enorm toegenomen. Vervalsing is in de Verenigde Staten nu vrijwel uitgesloten.''

Bij het samenvoegen van de uitslagen van afzonderlijke stembureaus kan ook nog van alles misgaan. In de Verenigde Staten is dat, net als in Nederland, grotendeels handwerk. Mensen moeten formulieren invullen. Veel uitslagen worden per telefoon of fax doorgegeven. Bij de Kamerverkiezingen van 1998 belde de gemeente Heerlen een uitslag verkeerd door. Gramsbergen had vergeten de uitslagen van drie stembureaus mee te tellen. De toekenning van de laatste Kamerzetel hing daar uiteindelijk van af.

,,Fouten worden altijd gemaakt, maar meestal niet genoeg om de uitslag te doen omslaan. Ook is er geen reden aan te nemen dat ze systematisch de ene of de andere kandidaat bevoordelen'', constateert Van der Eijk. ,,In de Verenigde Staten is in het algemeen niet eens een exacte verkiezingsuitslag bekend. Ze zijn daar heel pragmatisch. Het tellen van stemmen is erop gericht om een boven twijfel verheven uitslag te krijgen van waar het om gaat: de winnaar. In Nederland zijn tienduizend stemmen zeker relevant voor de toekenning van restzetels, maar in een ‘winner-takes-all' systeem doen die er doorgaans niet toe. Tenzij de marges heel klein zijn.'' Dat zijn ze in Florida. Dan speelt ook de vraag wat een ‘boven twijfel verheven' uitslag is. ,,Daarom is zo'n concession speech ook zo belangrijk'', zegt Van der Eijk. ,,Het heeft me wat verbaasd dat Gore die toespraak zo snel aankondigde. Later trok hij dat weer in. Die haast is niet nodig: de transitieperiode duurt tot 1 januari.''

( a d v e r t e n t i e s )