Na een maand ballingschap in Panama keerde de gevreesde superspion Vladimiro Montesinos gisteren terug naar Peru. De democratisering van Peru blijkt een farce.

Door onze correspondent MARJON VAN ROYEN

ROTTERDAM, 24 OKT. "Dit is in feite een staatsgreep", zegt een aangeslagen Fernando Tuesta door de telefoon. Net als de rest van Peru werd de politicoloog gisteren wakker met het schokkende bericht dat superspion Montesinos terug is. Vijf weken lang is in Peru gepraat over vrije verkiezingen en terugkeer van de democratie. President Fujimori zou na tien jaar autoritair bewind de teugels in juni uit handen geven, de mensenrechten zouden worden hersteld en de gevreesde geheime dienst van Montesinos zou worden ontbonden. "Het blijkt allemaal één grote farce", zegt Tuesta. "We worden nog steeds geregeerd, gecommandeerd en gemanipuleerd door een militair regime, met de spionnenleider Montesinos aan de top."

'Hij is weg!' schreven de kranten toen Montesinos vorige maand als een dief in de nacht naar Panama vluchtte. Tien jaar lang was hij de louche marionettenspeler achter het regime-Fujimori. Met doodseskaders, met zijn macht over het leger en de geheime dienst had Montesinos voor Fujimori in één decennium meer mensenrechten geschonden dan dictator Pinochet in zeventien jaar in Chili.

Half september viel Montesinos in zijn eigen zwaard: de Peruaanse oppositie legde de hand op een videoband waarop te zien was hoe hij een parlementariër omkocht. Het imago van het regime was hierdoor zó zwaar beschadigd, dat Fujimori zich gedwongen zag zijn eigen 'Raspoetin' te ontslaan, en nieuwe verkiezingen uit te schrijven waaraan hijzelf niet meer mee zou doen.

Tienduizenden Peruanen dansten op straat. "De dictatuur is gevallen", juichte ook de oppositie, die zich wegens Fujimori's zwendelpraktijken in juni uit de tweede ronde van de presidentsverkiezingen had teruggetrokken. Tien dagen lang stond het land op de rand van een militaire staatsgreep. De aanhangers van Montesinos binnen het leger pikten het niet dat hun beschermheer aan de kant zou worden gezet. Alleen door zware druk van de Verenigde Staten en bemiddeling door de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) lukte het Montesinos in de nacht van 23 op 24 september op het vliegtuig naar Panama te zetten.

De oppositie, die Montesinos voor zijn misdaden berecht wil zien, was razend over deze buitenlandse inmenging, maar de VS en de OAS zeiden dat er geen andere optie was: óf Montesinos zou wegkomen naar Panama, óf hij zou zorgen voor een staatsgreep door het leger in eigen land. De Amerikaanse regering zei gisteren de terugkeer van Montesinos "te betreuren". Het bemoeilijkt de pogingen om de democratie te herstellen en nieuwe verkiezingen te houden, aldus Washington.

"Ze kunnen trots zijn op hun onderhandelingskunst", schampert politicoloog Tuesta nu vanuit het kokende Peru. "De staatsgreep is er toch gekomen: het leger is aan de macht." Tegelijk met de terugkeer van Montesinos nam de regering immers een amnestiewet aan waarin het leger en de geheime dienst bij voorbaat verschoond worden van alle door hen begane misdaden. Dat gaat in de eerste plaats om marteling, moord, en het massaal laten 'verdwijnen' van mensen - meer dan 5.000 vermisten in tien jaar.

De amnestie betreft echter niet alleen systematische schendingen van de mensenrechten, begaan uit naam van de door de Amerikanen zo vurig bepleite war on drugs. Volgens Peruaanse legerbronnen gaat het ook om 'gewone' misdaden als afpersing, drugs- en wapenhandel. De laatste weken werd duidelijk dat hoge militaire officieren - ex- legerkapitein Montesinos incluis - meer dan een klein graantje hebben meegepikt van de strijd tegen de drugshandel.

"Montesinos en het leger zullen hun beleg van Peru niet opheffen zolang hun straffeloosheid niet volledig is gegarandeerd", analyseert Tuesta. Zondag maakte de regering de oppositie duidelijk dat ze vrije verkiezingen in april kan vergeten als niet eerst de amnestiewet wordt goedgekeurd. "Chantage", riep één van de belangrijkste oppositieleiders, Alejandro Toledo, gisteren. Woedend is de oppositie de straat opgegaan om de arrestatie van Montesinos en het intrekken van de amnestiewet te eisen.

Onduidelijk is wat de rol van president Fujimori is. Was zijn belofte over nieuwe verkiezingen van het begin af aan een stunt? Is hij altijd met zijn inlichtingenchef onder één hoedje blijven spelen? Of is ook hij de speelbal van zijn vroegere Raspoetin, en houdt het leger hem met staatsgreepdreigingen in bedwang. Het enige dat vijf weken onrust heeft opgeleverd is een kleine breuk in het Fujimori-kamp: gisteravond maakte vice-president Francisco Tudela zijn aftreden bekend. Hij wil niet medeverantwoordelijk zijn voor de gevolgen van Montesinos' terugkeer.

( a d v e r t e n t i e s )