DE TWEE HOOGSTE magistraten van het land, de president van de Hoge Raad en de procureur-generaal bij dat college, signaleerden onlangs met verontrusting dat er nauwelijks sprake is van een maatschappelijk debat over de regeringsplannen om de rechterlijke organisatie ingrijpend te herzien. Het gaat daarbij om de invoering van "integraal management" bij de gerechten en de oprichting van een Raad voor de rechtspraak als een soort topbestuur. De twee magistraten maken zich zorgen over onderdelen van dit ambitieuze project, met name wegens het feit dat de presidenten van de rechterlijke colleges voortaan niet meer voor het leven in deze functie worden benoemd.

Het gevaar is dat presidenten onwillekeurig "herbenoemingsgedrag" gaan vertonen met alle risico's voor de rechterlijke onafhankelijkheid van dien. Dat gevaar weegt des te zwaarder omdat de president volgens de regeringsplannen juist dient te functioneren als "boegbeeld" van het gerecht-nieuwe-stijl. De kwestie van tijdelijke benoeming is dan ook zeker enige discussie waard. Toch vergissen de twee magistraten zich: de rechtspraak staat tegenwoordig wel degelijk ter discussie in de samenleving. Het accent ligt daarbij echter niet op het staatsrechtelijke aspect dat de twee topjuristen zo hoog zit, maar op het praktisch functioneren van de rechterlijke macht als een "ons-kent- ons-circuit".

NEVENFUNCTIES van rechters vormen in het bijzonder een brandpunt van het ongenoegen van verontruste burgers. Ook daarbij gaat het om aspecten van de rechterlijke onafhankelijkheid. Protesten leiden echter voornamelijk tot gepikeerde reacties vanuit de paleizen van justitie en nauwelijks tot gerichte actie om iedere schijn des kwaads te vermijden, zoals twee medewerkers van het onderzoekscentrum WODC van het ministerie van Justitie in een recent rapport hebben vastgesteld.

Minister Korthals (Justitie) concludeert op grond van dit onderzoek dat de rechterlijke macht een gedragscode moet opstellen. Hij wil ook een betere registratie van nevenfuncties. De huidige praktijk getuigt inderdaad van rechterlijke onwelwillendheid, zo blijkt uit het WODC- rapport. Uit een simpele controle bleek dat functies die hadden moeten worden opgegeven, niet zijn gemeld. Meldingen zijn soms zo "minimaal" (de officiële term) dat niet duidelijk is wat zij inhouden. Maar het gaat niet alleen om de nevenfuncties zelf, waarschuwen de onderzoekers: ten minste zo belangrijk is de manier waarop wordt gereageerd op klachten.

ILLUSTRATIEF IS een affaire die eerder dit jaar de kranten en zelfs de Eerste Kamer haalde. Een inwoner van Utrecht die procedeerde tegen een verzekeringsmaatschappij wraakte twee raadsheren van de Hoge Raad omdat zij deel uitmaken van een belangrijk tuchtorgaan van de verzekeringsbranche. De Hoge Raad wees dit verzoek af omdat de onafhankelijkheid van de leden van het tuchtorgaan voldoende is gewaarborgd. Wie het er niet mee eens is, kan trouwens altijd terecht bij de gewone rechter, zo voegde de vorige president van de Hoge Raad daar aan toe.

Dat is uitgerekend voor leden van de Hoge Raad echter nu juist het knelpunt. Zij hebben in dit soort zaken bij uitstek het laatste woord. Dat alleen al is een reden de eer aan zichzelf te houden, ook al kunnen de betrokken raadsheren er ook nog zo oprecht van overtuigd zijn dat zij hoofd- en nevenfunctie weten te scheiden. Het gaat er niet om het kind met het badwater weg te gooien. Nevenfuncties zijn van belang voor de maatschappelijke oriëntatie van het rechterscorps, dat in dit land zonder juryrechtspraak altijd het risico loopt van kastevorming.

HET RECHTERSCHAP is echter voor alles een voorbeeld functie. Dat geldt voor het bestuur van een rechterlijk college evenzeer als voor de keuze van een bijbaantje. Het goede voorbeeld is één en ondeelbaar.

( a d v e r t e n t i e s )