Baren is een plicht

Kadosh, een film over de ultraorthodoxe gemeenschap in Jeruzalem, is bedoeld als een waarschuwing, zegt regisseur Amos Gitai. "De Israelische democratie wordt bedreigd."

Door onze correspondent SALOMON BOUMAN

TEL-AVIV, 26 SEPT. "Filmkunst is een dialoog met de maatschappij", vindt de Israelische cineast Amos Gitai (50). Met die gedachte als uitgangspunt zegt hij de film Kadosh (Heilig) te hebben gemaakt. "Ik wilde het probleem van de overheersing van mannen over vrouwen in de drie grote monotheïstisch godsdiensten aan de kaak stellen. Deze drie godsdiensten hebben een mannelijke ideologie. Daardoor wordt de wereld vanuit een mannelijk standpunt geregeerd." Het gesprek vindt plaats in de cinematheek in Tel-Aviv, vlak voor de vertoning van zijn nieuwe film Kippur.

"Maatschappelijke tegenstellingen fascineren me. De Israelische samenleving is er vol van. De film kan dat als materiaal uitbuiten. Voor mij heeft filmmaken een subversieve betekenis. Met de camera kan ik ingaan tegen de oppervlakkigheid van bijvoorbeeld CNN."

Gitai is ongelukkig over de groeiende invloed van de Amerikaanse cultuur op de Israelische samenleving. Kritisch is hij ook over het niveau van de films in het westen. "Films in het westen zijn gebruiksartikelen geworden", zegt hij. Gitai wil veel meer dan dat, hij wil met zijn films een boodschap uitdragen. " In het Midden-Oosten ligt dat gemakkelijker binnen mijn bereik dan elders. Het is een probleemgebied en heeft daardoor een context. De mensen in dit deel van de wereld hebben een standpunt."

Hoewel het uitgangspunt voor Kadosh universeel is, richt de camera zich op de ondergeschikte positie van de ultraOrthodoxe vrouw in de ultraorthodoxe gemeenschap in Mea Shearim, een wijk met een middeleeuwse aanblik in Jeruzalem. "De joodse godsdienst marginaliseert de vrouw en laat haar als enige het produceren van kinderen. Het is tijd om dit probleem aan te snijden. De Israelische democratie wordt bedreigd door de vloed van ultraorthodoxe kinderen die later via het kiesrecht de Israelische democratie kunnen vervangen door een theocratie gebaseerd op de Thora."

Met dat thema is Kadosh een typisch naar binnen gekeerde Israelische film. Wat de film echter universeel maakt, is het conflict tussen religieuze dwang en vrijheid. Niet eerder is er in Israel een film gemaakt die zo indringend en eerlijk doordringt tot de levenswijze van ultraorthodoxe joden. Alles komt aan bod: de macht van de rabbijn, de met angst vervulde liefde voor God, de strikte naleving van de mitsvoth, joodse levensregels, en het gereguleerde geslachtsleven dat slechts op reproductie en niet op seksueel genot is gericht.

Amos Gitai, telg uit een geslacht architecten, studeerde architectuur aan de Amerikaanse universiteit Berkeley. Zijn vader, die in 1935 naar Palestina emigreerde, speelde een belangrijke rol in de introductie van de Bauhaus-stijl in Tel-Aviv. "Ik denk als een architect", zegt hij. " Ik bouwde Kadosh op uit mathematisch opgezette scènes. In mijn nieuwe film Kippur herhaal ik deze techniek."

Kadosh gaat over twee zusters, Rivka en de jongere Malka. Na tien jaar huwelijk met de 'talmid chacham' (wijze leerling) Meir heeft Rivka niet aan de religieuze en daardoor ook in Mea Sheariem sociale 'plicht' kunnen voldoen om te baren. Meir en Malka houden zielsveel van elkaar maar voor de rabbijn prevaleert de Talmud-wijsheid dat een man het recht en de plicht heeft na tien jaar huwelijk zonder nageslacht te scheiden. "Kinderen krijgen is nodig om ze te verslaan", zegt de rabbijn. "Wie zijn ze?", vraagt Meir de rabbijn in de synagoge waar de samenzwering tegen zijn huwelijk wordt gesmeed. "De seculieren", antwoordt de rabbijn. Na veel innerlijke vertwijfeling bezwijkt Meir voor de druk van de rabbijn. Vanuit haar diep religieuze gevoel begrijpt Rivka haar man en legt zij zich met haar hoofd maar niet met haar hart bij de scheiding neer.

Haar jongere zus rukt zich los van het opgelegde huwelijk met een talmid chacham die haar in de huwelijksnacht meer verkracht dan de liefde met haar bedrijft. Malka vervult de rol van meisjes en ook jongens die wegens het niet te vermijden contact met het moderne, levenslustige en sensuele Israel, de ultraorthodoxie de rug te keren en, zoals dat in het Hebreeuws heet, 'naar de vraag terugkeren'.

De Grote Verzoendagoorlog (1973) heeft een beslissende rol gespeeld in Gitai's leven. De militaire helikopter van de reddingsploeg waarvan hij deel uitmaakte stortte neer. Met een kleine handcamera filmde hij de oorlogsbeelden tijdens zijn gevaarlijke tochten over het slagveld. Dit was het begin van zijn loopbaan als filmaker. In beelden zocht hij de vrijheid van kritiek. Toen het intellectuele klimaat in de jaren 80 in Israel verstikkend werd week hij uit naar Parijs, om bij de verkiezing van Yitschak Rabin tot premier in 1991 naar zijn geboorteland terug te keren.

Gitai heeft 27 films op zijn naam staan. "Nederland neemt een bijzondere plaats in mijn hart in omdat de VARA en de IKON in de beginjaren in mij geloofden en me financieel in staat stelde documentaires te maken", zegt hij. Al jaren is hij een vaste gast op het Filmfestival Rotterdam, waar Kadosh begin dit jaar z'n Nederlandse première beleefde en waar Kippur zeer waarschijnlijk volgend jaar zal worden vertoond.

Kadosh is te zien in Amsterdam, Breda, Den Haag, Nijmegen en Rotterdam.

( a d v e r t e n t i e s )