Na Noord-Amerika heeft ook Zuid- Afrika het gemak ontdekt van de shopping mall. Winkelen, dineren, uitgaan alles speelt zich af onder één dak. Intussen bouwt men maar door: het ene complex wordt nog groter en luxer opgezet dan het andere.

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE

JOHANNESBURG, 26 SEPT. Ingelegd marmer, kroonluchters, fraai gestuukte muren in zachte tinten, duurbetegelde vloeren: wie zich als buitenlander door de luxueuze gangen beweegt van het drie verdiepingen tellende Sandton City, een van de grootste winkelgalerijen van Johannesburg, waant zich ver weg van Afrika. Toch is dat niet zo: dit is Zuid-Afrika, waar inwoners van alle kleuren zich massaal hebben overgeven aan de shopping mall. Met de Amerikanen en de Canadezen zijn de Zuid-Afrikanen grote liefhebbers van de enorme overdekte winkelcomplexen. 'Gewone' winkelstraten verdwijnen, malls komen er voor in de plaats. Men doet daar niet alleen de dagelijkse boodschappen, het hele uitgaansleven concentreert er zich onder de noemer shoppertainment.

Zuid-Afrika ligt fysiek wel in Afrika, maar is qua economische ontwikkeling en infrastructuur een buitenbeentje. De Zuid-Afrikaanse economie is groter dan die van Egypte, Nigeria en Kenia bij elkaar, terwijl het uitgebreide net van snelwegen en de stedenbouw in Europa of Amerika niet zouden misstaan. Ook het consumptiepeil en de kwaliteit van de aangeboden waar vligt op een niveau waar de meeste andere landen in het Afrikaanse werelddeel in de verste verte niet aan kunnen tippen. De shopping mall is hiervan de belangrijkste zichtbare exponent. Een mall is multifunctioneel en heeft behalve winkels een keur aan restaurants, kroegen, bioscopen, hotels, banken, kantoren, gokhallen en speelhallen binnen zijn muren. Grote parkeergarages of terreinen zorgen ervoor dat de Zuid-Afrikanen het enige vervoermiddel dat ze kennen, de auto, gemakkelijk en goedkoop kwijt kunnen.

Zuid-Afrika beschikt over 230 van dergelijke overdekte winkelcentra groter dan 10.000 vierkante meter en vele duizenden kleinere. De totale winkelruimte in het land, hoofdzakelijk in de malls, beslaat 6 miljoen vierkante meter. Sandton alleen meet een slordige 150.000 vierkante meter. Het zijn vooral de grote pensioenfondsen en levensverzekeraars die vele miljarden investeren in de ontwikkeling van de lucratieve winkelcentra. Van de drie onroerend goed investeringen : kantoren, bedrijven en winkelruimte is de laatste de meest aantrekkelijke. Vorig jaar leverde investeren in de bouw en verhuur van winkels en restaurants 16,4 procent winst op, tegenover 9,4 procent voor bedrijfsruimte en 7,8 procent voor kantoren. De shopping malls kwamen sterk op in de laatste twintig jaar van de apartheid (midden jaren zeventig tot begin jaren negentig) met als belangrijkste reden dat de blanke burgers zich binnen de omheiningen veilig voelden en omdat, geheel in de geest van de rassenscheiding, bezoekers met een 'verkeerde' huidskleur bij de toegangsdeuren gemakkelijk konden worden geweerd. De populariteit heeft na de afschaffing van de apartheid niets aan populariteit verloren. De zwarte meerderheid (75 procent van de bevolking) wilde ook wel eens zien wat er in de blanke paleizen te halen viel en men viel op slag vor de winkelcentra waar je op één plek alles kunt kopen. Ook bij de grote townships, zoals Soweto in Johannesburg en Guguletu in Kaapstad verrezen grote winkelcentra. En opnieuw is de mall een veilig toevluchtsoord: ditmaal is het niet politiek geweld, maar de criminaliteit die consumenten naar de veiligheid van het overdekte winkelen voert. De beveiliging van de winkelcentra is goed geregeld. Het management van de malls verzekert de burgers via bewakingsdiensten en elektronische circuits dat hen niets kan overkomen en in de praktijk blijkt dat die belofte niet is overdreven. De enige bedreiging voor de malls lijkt te kunnen komen van buitenaf; van het winkelen via internet. Als Europa en Amerika opnieuw als voorbeeld zullen dienen voor Zuid-Afrika zal e-tailing, kopen via het net, geleidelijk toenemen. In de Verenigde Staten en Groot- Brittannië ondervinden de winkelcentra al in toenemende mate de concurrentie van winkelen via internet.

Met name voor projectontwikkelaars in Zuid-Afrika zou meer handel via het net negatieve gevolgen hebben, omdat winkelruimte vrijwel altijd wordt verhuurd met een omzetclausule. Huurders betalen naast een vast bedrag per vierkante meter ook een percentage van hun omzet aan de verhuurder. Verkoopt een in een mall gevestigde winkel of eetgelegenheid producten via het internet, dan geldt deze clausule niet.

Volgens analisten in Johannesburg zullen geldschieters en projectontwikkelaars in een reactie het accent nog meer leggen op het visuele aspect van de malls en entertainment. De trend is: mooier, luxer, groter, opwindender. Malls die de afgelopen tien jaar zijn gebouwd met een functionalistisch uiterlijk, krijgen allemaal een opknapbeurt. Zo ondergaat Rosebank, een van de oudste malls van Johannesburg, momenteel een grote facelift.

De jongste parel in de mall-kroon verrijst momenteel in Fourways, tussen Johannesburg en Pretoria, onder de naam Montecasino, dat wordt gebouwd op een terrein met een totale oppervlakte van 380.000 vierkante meter. Montecasino is wat de bedenkers noemen een 'high concept': met een park, een winkelcentrum, een casino, restaurants en bioscopen. Het management van deze mall zegt te streven naar een 'Disney-cultuur', "maar op een persoonlijker niveau'. Dat er een markt is voor een dergelijk concept blijkt wel uit de vele aanvragen voor winkelruimte. Er waren zelfs zoveel aanvragen dat er een strenge selectie heeft plaatsgevonden wie in aanmerking kwam voor winkelruimte in het nieuwe shopping-walhalla. En de klanten zullen ook wel komen. Volgens een onderzoek staan die te popelen om te kijken wat de nieuw shopping mall allemaal heeft te bieden.

( a d v e r t e n t i e s )