VN moeten beter, vinden de leiders

De Millennium Top van de Verenigde Naties is gisteren in New York begonnen met oproepen tot versterking van de VN. In New York zijn 155 leiders verzameld.

Door onze redacteur ROBERT VAN DE ROER

NEW YORK, 7 SEPT. Tal van wereldleiders hebben gisteren op hun Millennium Top in New York opgeroepen de Verenigde Naties ingrijpend te versterken, van armoedebestrijding tot vredeshandhaving. Vooral de Amerikaanse president Clinton, de Britse premier Blair en de Franse president Chirac bepleitten "effectiever" en "krachtiger" vredesmissies.

De leiders hielden bij de opening van de driedaagse top een minuut stilte ter nagedachtenis van de drie VN-medewerkers, die gisteren in West-Timor werden omgebracht door leden van pro-Indonesische milities. Zo'n 155 staatshoofden en regeringsleiders zijn in New York bijeen voor de grootste top in de geschiedenis om de VN klaar te maken voor de 21ste eeuw.

Verwijzend naar de oorlogen in Oost-Timor, Congo en Sierra Leone vroeg Clinton om "een betere machinerie om te verzekeren dat VN- vredeshandhavers sneller kunnen worden uitgestuurd", met beter materieel, betere training en bevelvoering, en haalbare mandaten. "De VN moeten radicaal hun planning, inlichtingenwerk en analyse veranderen en een veel substantiëlere, professionele militaire staf ontwikkelen", zei Blair. Hij stelde voor binnen twaalf maanden de recente aanbevelingen van een commissie deskundigen voor robuustere vredesmissies uit te voeren. Blair bepleitte ook een "nieuw contract" tussen de VN en hun leden, die nu vaak weigerachtig zijn om troepen uit te sturen. Clinton erkende dat de Verenigde Staten, met een schuld van 1,7 miljard dollar aan de VN, aan deze inspanningen moeten meebetalen: "Alle landen, het mijne inbegrepen, moeten onze verplichtingen aan de VN nakomen." In een sneer naar de Republikeinen zei hij dat de degenen, die denken dat de VS zonder de VN kunnen of hun wil aan de VN kunnen opleggen "de geschiedenis verkeerd lezen en de toekomst verkeerd begrijpen".

VN-chef Kofi Annan begon zijn openingstoespraak somber met de mededeling over de gewelddadige dood van de VN-medewerkers in West-Timor. Met de Indonesische president Wahid onder hun gehoor riepen Annan en Clinton Indonesië op een einde te maken aan dergelijk geweld. Premier Kok sprak voor de opening al met Wahid en had hem naar zijn zeggen "als vriend en niet als oud-kolonisator" gevraagd "nu echt orde op zaken te stellen" in en rond Oost-Timor. Wahid sprak later zijn verdiet uit over de doden en beloofde troepen naar West-Timor te sturen om het geweld te beteugelen.

Kok condoleerde in zijn toespraak de nabestaanden van de VN-medewerkers. Hij riep voorts alle lidstaten op "politiek en financieel te investeren in de VN om de organisatie in staat te stellen te doen, wat wij willen dat zij doet", een impliciete verwijzing naar wanbetaler Amerika. Ook hij zei dat verbetering van de vredesoperaties "essentieel is", en dat de VN "in een vroege fase van een crisis" moeten kunnen reageren. Kok vroeg ook om meer hervormingen bij de VN en grotere inzet van de lidstaten. "We kunnen en moeten meer doen", zei hij. VN-chef Annan richtte zich rechtstreeks tot de leiders om zijn ambitieuze agenda met onder meer bestrijding van armoede, verbetering van gezondheidszorg en versterking van de vredeshandhaving uitgevoerd te zien. "Uw volken kijken naar u voor een gezamenlijke inspanning om hun problemen opgelost te zien. Zij kijken naar u om hen te beschermen tegen de grote gevaren van deze tijd. Laten wij hen niet teleurstellen", zei Annan. Vrijdag nemen de leiders een verklaring aan, die grotendeels gebaseerd is op zijn actieplan voor de 21ste eeuw om meer mensen te laten profiteren van de globalisering. De Russische president Poetin, voor het eerst op bezoek in de VS, bood aan volgend jaar een conferentie te organiseren over wapensystemen in de ruimte, naar aanleiding van het Amerikaanse, voorlopig uitgestelde plan voor een anti-raketschild. Poetin noemde "de plannen voor de militarisering van de ruimte zeer alarmerend". Bij wijze van gebaar van goede wil bleef president Clinton na zijn toespraak, zijn laatste in de Algemene Vergadering, in de zaal toen de Iraanse president Khatami zijn rede hield. De VS en Iran onderhouden sinds de gijzeling van de Amerikaanse ambassade in Teheran in 1979 geen betrekkingen meer. Volgens VN-diplomaten was Khatami naar de bovenste helft van de sprekerslijst verplaatst zodat Clinton zijn toespraak kon bijwonen.

Terwijl buiten de politiehelikopters als bijen rond het VN-hoofdkwartier zoemden en de belendende Avenues muurvast stonden door 170 passerende diplomatieke colonnes met ruim 1.300 auto's, begon binnen de top met een half uur vertraging. Premier Kok was op tijd: hij kwam te voet vanuit het Beekman Hotel een paar honderd meter verderop. De hoge gasten begroeten elkaar uitvoerig, soms met kussen op de wang. Al snel ontstond er een ongewoon beeld: wereldleiders in de rij bij binnenkomst. Poetin arriveerde zonder zijn jasje aan. Castro had zijn gevechtstenue thuisgelaten en liep druk pratend rond in een donker pak, populair als hij is bij de leiders van niet-gebonden landen. Hij zou later in zijn toespraak ontbranden in een tirade tegen het huidige economische systeem in de wereld en "een hegemonistische supermacht, die alles zelf probeert te beslissen". Wie hij bedoelde, behoefde geen toelichting.

Uiteindelijk liep het hele dagschema ruim een uur vertraging op. Over het algemeen hielden de sprekers zich redelijk aan de voorgeschreven vijf minuten. Na de eerste toespraken liepen de banken al snel leeg, en moesten ambassadeurs de plaats van hun leiders innemen: het beoogde festival van de honderden onderonsjes, de bilaterale gesprekken, was begonnen. Clinton en Poetin ontmoetten elkaar in het Waldorf-Astoria hotel. Kok sprak met zijn Macedonische en Oekraïense collega, en met Kofi Annan, alvorens hij voor een diner bij gastheer Clinton in het Waldorf mocht aanschuiven tussen leiders die de zogeheten 'Derde Weg' volgen. "De bilaterale gesprekken met collega's zijn heel nuttig. Iedereen is hier", zei Kok. Veel leiders verspreidden zich voor hun gesprekken weer door de stad, waardoor voortdurend straten onverwachts voor het publiek werden afgesloten. De leiders leken de New-Yorkers zo relatief meer last te bezorgen dan de tegendemonstranten: ook het grootste protest, van meer dan 2.500 aanhangers van de in China verboden religieuze beweging Falun Gong, verliep vreedzaam. Premier Kok zei vertrouwen te hebben dat de top niet eindigt in loze beloften. "De slotverklaring die we vrijdag aannemen is goed en het gaat nu eenmaal om problemen van lange adem." Een alternatief voor de volkerenorganisatie is er trouwens niet, betoogde hij: "Als wij nu geen VN hadden, zouden we die meteen oprichten."

De Amerikaanse president Clinton is er gisteren in gesprekken met de Israelische premier Barak en de Palestijnse leider Arafat niet in geslaagd de impasse te doorbreken in hun vredesoverleg. Clinton sprak afzonderlijk met beiden in de marge van de Millennium Top. De woordvoerder van het Witte Huis deelde na afloop mee dat de VS blijven proberen de kloof te overbruggen. Maar hij kon niets meedelen over eventuele nieuwe gesprekken. "De partijen blijven gericht op het totstandbrengen van een overeenkomst in een relatief kort tijdsbestek en samenwerken met de VS en de andere partijen op weg naar dat doel", zei hij.

Van Israelische kant was gezegd dat de ontmoeting tussen Clinton en Arafat doorslaggevend was omdat de Amerikaanse president een teken van compromisbereid van de Palestijnse leider over de toekomst van Jeruzalem zou willen zien. Tijdens de afgebroken vredestop in Camp David in juli was de soevereniteit over Jeruzalem het grote struikelblok. Arafat heeft die flexibiliteit gisteren naar verluidt niet getoond in het eerste overleg met Clinton sinds Camp David. Een Israelische functionaris liet weten dat de uiterste datum voor een vredesovereenkomst 6 oktober is: dan gaat het Amerikaanse Congres met reces. Een maand later zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hoezeer Clinton nog op de valreep van zijn tweede regeringstermijn streeft naar een vredesakkoord bleek in zijn toespraak tijdens de Millennium Top. "Zij hebben de kans het voor mekaar te krijgen, maar net als met alle kansen in het leven is het vergankelijk en snel weer voorbij. Er is geen moment te verliezen", zei hij tegen de verzamelde werelleiders.

( a d v e r t e n t i e s )