Door onze correspondent
JAKARTA, 4 SEPT. Het openbaar ministerie van Indonesië heeft 19 namen bekendgemaakt van lieden die het verdenkt van orkestratie van het militiegeweld in Oost-Timor, vorig jaar september. De gewezen chef-staf van de strijdkrachten en het voormalige hoofd van de militaire inlichtingendienst zijn er niet bij.

Afgelopen vrijdag had de gerechtelijk onderzoeker inzake Oost-Timor, Muhammad Abdul Rachman, bekendgemaakt dat het OM een 'voorlopige lijst' had opgesteld van lieden die het verantwoordelijk hield voor de moorden en brandstichting door milities in het eilanddeel, vorig jaar september. Hij repte van "kandidaat-verdachten". Het Indonesische Wetboek van Strafvordering kent die categorie niet en de mededeling van het OM zaaide dan ook twijfel aan de juridische status van de lijst. Die twijfel is zaterdag weggenomen. De 19 gelden nu als "definitieve verdachten". Zij zullen morgen worden verhoord, maar hadden gisteren nog geen oproep gekregen.

De prominentste namen op de lijst zijn die van generaal-majoor Adam Damiri, destijds commandant van de Kleine Soenda Eilanden, brigade- generaal F.X. Tono Suratman, gewezen bevelhebber van Oost-Timor, en brigade-generaal Timbul Silaen, in september politiecommandant van het eilanddeel. Onder de verdachten zijn ook de voormalige gouverneur van Oost-Timor, Abilio Osorio Soares, en de gewezen regent van Liquica, waar nog voor het referendum plaatshad enkele tientallen voorstanders van onafhankelijkheid door milities werden omgebracht.

Het gerechtelijk onderzoek van het openbaar ministerie, dat overigens nog niet is afgesloten, begon in januari, nadat een onafhankelijke onderzoekscommissie van juristen en activisten voor de rechten van de mens 33 namen had genoemd van verantwoordelijken voor het militiegeweld. Bovenaan die lijst stond generaal Wiranto, in september nog chef-staf van de Indonesische strijdkrachten en destijds de hoogste militair van het land. De commissie noemde ook generaal-majoor Zacky Anwar Makaram, die hoofd was van de militaire inlichtingendienst (BIA) tijdens de 'septemberfurie'. Het OM noemt deze hooggeplaatste militairen niet, maar onderstreept dat de jongste lijst met verdachten een "voorlopig karakter" heeft en "nog kan worden uitgebreid".

Organisaties voor de rechten van de mens hebben verontrust gereageerd op het ontbreken van de namen van de twee generaals en vermoeden dat het OM een gewoon strafproces wil aanspannen en geen proces inzake misdaden tegen de menselijkheid, waarbij behalve plegers van wandaden ook verantwoordelijke gezagsdragers kunnen worden berecht. De Oost-Timorese leider 'Xanana' Gusmão vindt het "te vroeg" voor kritiek op Jakarta. Hij sprak gisteren zijn "vertrouwen" uit in de regering-Wahid en verklaarde "volledige steun aan procureur-generaal Marzuki Darusman". De voorzitter van het voorlopige bestuur van de Verenigde Naties in Oost-Timor, de Braziliaan Sergio Vieira de Mello, sprak van een "goed begin, maar niet meer dan een begin."

Darusman ziet af van generaalsoffer

Procureur-generaal Marzuki Darusman opereert in een mijnenveld. Hij moet rekening houden met binnen- en buitenlandse factoren. En hij is zelf een politicus met ambities.

Door onze correspondent DIRK VLASBLOM

JAKARTA, 4 SEPT. Procureur-generaal Marzuki Darusman heeft zonder twijfel de zwaarste baan van Indonesië. Hij staat voor de taak om een geschiedenis van 32 jaar machtsmisbruik, corruptie en schendingen van mensenrechten terug te brengen tot hoofdzaken. Hij heeft intussen de strijd aangebonden met oud-president Soeharto, enkele generaals en een handvol machtige conglomeraten. Die beschikken over veel geld, peperdure advocaten en - niet in de laatste plaats - een cliëntele binnen het staatsapparaat. Darusman heeft dan ook meer vijanden dan bondgenoten en moet zich tussen de bedrijven door verweren tegen geruchten dat hijzelf te koop is.

Marzuki Darusman (55) behaalde een graad in de rechten, maar noemde zichzelf ooit 'Politicus, met een hoofdletter P'. Hij heeft dat altijd een eerbaar beroep gevonden en zei in 1992 in een interview dat "een politicus die zichzelf serieus neemt, streeft naar het hoogste ambt." Soeharto was toen nog president en zag hierin een uitdaging aan zijn almacht. Darusman moest zijn zetel in het parlement opgeven - hij was en is lid van Golkar, ooit Soeharto's politieke vehikel - en verdiende daarna zijn sporen als lid van de Nationale commissie voor de rechten van de mens (Komnasham). Na de val van Soeharto, in 1998, werd hij opnieuw omhelsd door Golkar, dat zich poogde te ontdoen van historische ballast en naarstig zocht naar leiders met schone handen.

In oktober benoemde president Wahid hem tot procureur-generaal en kreeg hij een plaats in diens politieke regenboogregering. Vorige maand overleefde Darusman als enige Golkarlid een reorganisatie van de ministersploeg. Die herbenoeming was een duidelijk signaal: Wahid had geen behoefte meer aan politici die het partijbelang vooropstellen, maar wil alleen nog loyalisten. Marzuki had zijn vertrouwen gewonnen en stond bovendien op het punt oud-president Soeharto voor het gerecht te brengen. Die zaak, wist Wahid, werd door de wereld beschouwd als een examen in wetshandhaving. Als de gewezen eerste man terecht zou staan, zou de ban van de angst worden gebroken en zouden diens trawanten en familieleden hun onaanraakbaarheid verliezen.

Het lijdt overigens geen twijfel dat Darusman zelf politiek garen denkt te spinnen bij Het Proces. Hij koos tegenover Soeharto dezelfde aanpak als zijn Amerikaanse collega's in de crisisjaren tegen gangsterkoning Al Capone: bouw een zaak op die bewijsbaar is, ook al is het kruimeldiefstal in verhouding tot de complete kerfstok van verdachte. Capone had bloed aan zijn handen, maar draaide de bak in voor belastingontduiking. Darusman c.s. lieten moeilijk bewijsbare opdrachten tot moord links liggen en beten zich vast in zeven liefdadige stichtingen die Soeharto als president voorzat en die hij misbruikte om publieke middelen door te sluizen naar zijn kinderen en zakenvrienden. De aanklacht luidt corruptie, machtsmisbruik en benadeling van de gemeenschap voor ruim een miljard gulden. Ondanks de roep om haast van studenten die bloed wilden zien, oefende het OM geduld uit. Na verhoor van zo'n 150 getuigen telt het Soehartodossier nu 3.000 vernietigende bladzijden. Toen beklaagde bij de eerste zitting, donderdag, 'wegens ziekte' niet kwam opdagen, reageerde Darusman als een politicus: "De zaak ligt nu in handen van de rechter". Zijn tweede proeve van bekwaamheid geldt de 'septemberfurie' in Oost-Timor, vorig jaar. Bewapend en bijgestaan door Indonesische militairen namen milities die hun ziel en zaligheid aan Jakarta hadden verkocht wraak voor de vrijheidskeuze, op 30 augustus, van hun volksgenoten. Balans: ruim 600 doden, 200.000 vluchtelingen en een geblakerd Oost-Timor. Nog in september benoemde Darusman, toen voorzitter van Komnasham, een onderzoekscommissie zonder vervolgingsbevoegdheid. Toen die in januari 33 namen noemde van verantwoordelijken voor de furie, waaronder die van de gewezen chef-staf en onder Wahid superminister van Veiligheid, generaal Wiranto, begon Darusman, inmiddels PG, aan een gerechtelijk onderzoek. Opnieuw was de druk groot, want de VN zouden een internationaal tribunaal voor Oost-Timor instellen als het Indonesische OM in hun ogen tekort zou schieten.

De inmiddels openbaar gemaakte 'voorlopige' lijst van verdachten telt geen 33, maar 19 namen en met name Wiranto ontbreekt. Het proces tegen de 19 operateurs te velde is niet onderhandelbaar, maar de 'vermiste verdachten' zijn politieke variabelen. Het recht moet zijn loop hebben - dat is in deze tijd van reformasi een politiek gebod - maar aan de joker Wiranto wenste de politicus Darusman zijn handen niet te branden. Of diens naam wordt toegevoegd aan de lijst, is afhankelijk van de politiek. Wiranto's rol is uitgespeeld sinds hij onder druk van het Komnasham-rapport moest aftreden. Voor Wahid lijkt een proces tegen zijn gewezen tegenspeler niet langer opportuun en hij moet het leger, dat ongetwijfeld zal steigeren bij zo'n generaalsoffer, te vriend houden. Deze week hoort de president tijdens de Millenniumconferentie in New York hoe de VN daarover denken en of die opnieuw zullen schermen met een tribunaal. Bij het vervolgingsbeleid geldt het primaat van de politiek en pas als die gesproken heeft, stelt het OM zijn definitieve lijst op.

( a d v e r t e n t i e s )