Het einde van de bierdrink-pop

Hij maakte slechts één plaat voor hij drie jaar geleden verdronk in de Mississippi. Maar de kwijnende zang van Jeff Buckley heeft school gemaakt, zoals vanavond en morgen op het Lowlands- festival is te horen.

door Hester Carvalho

Begin september 1994 trad in de Melkweg, Amsterdam, de Amerikaanse singer/songwriter Freedy Johnston op. De kalende, bebrilde Johnston was in Nederland bij een klein publiek geliefd om zijn gevoelige liedjes. Maar op deze zomerse avond maakte hij weinig kans. De zaal stond na te trillen van de kennismaking met zijn voorprogramma, de debutant Jeff Buckley. De licht vlezige zanger met de zwierige krullen had oorverdovende stiltes laten volgen op woest gitaarkabaal, had zijn stem laten kronkelen, en zich bijna om de microfoonstandaard gevouwen in zijn streven naar expressie.

Van Freedy Johnston is inmiddels weinig meer vernomen. Van Jeff Buckley, al is hij drie jaar geleden verdronken in de Mississippi, des te meer. Van de zanger verscheen vorig jaar een dubbel-cd met nagelaten nummers (Sketches for My Sweetheart The Drunk), een paar maanden geleden volgde de live-cd Mystery White Boy, en onlangs kwam er een DVD/video uit van een optreden van Buckley in Chicago. Na vele artikelen en reportages die de afgelopen jaren in de bladen verschenen, is er nu ook een documentaire over de zanger gemaakt. Deze film, Goodbye and Hello, was het afstudeerproject van de Filmakademie van de 24-jarige Nederlandse Jasmina Fekovic.

Maar opmerkelijker dan Buckleys concrete nalatenschap, is de invloed die hij de afgelopen jaren op beginnende groepen heeft gehad. Daarin schuilt een groot verschil met die andere jong gestorven held uit de jaren negentig, Kurt Cobain. Cobain en zijn groep Nirvana maakten school tijdens hun bestaan. Grunge ontstond begin jaren negentig, en stierf mèt Cobain in 1994. Buckleys effect op andermans muziek is tijdens zijn leven nauwelijks merkbaar geweest. Hij was een eenling. Zijn carrière bloeide tussen '94 en '97 terwijl Amerika aan het bijkomen was van grunge, en Engeland de opkomst en ondergang van Britpop meemaakte.

Nu de onstuimige Britpop is uitgewoed, is er in Engeland ruimte voor een andere stijl. Die komt van nieuwe, populaire groepen als Muse en Coldplay, die dit weekend beide op het Lowlands-festival in de Flevopolder te zien zijn. In hun muziek valt vooral de expressieve, dwalende zang op. Frasen worden niet meer op een toon gezongen; de stemmen lijken eerst allerlei noten af te tasten voordat ze zich op een fixeren. Het is die manier van zingen waarin de zangers verwant zijn aan Jeff Buckley. Buckley zong alsof hij nauwelijks afstand kon doen van de ijle falsetto-klanken. Iemand die zingt in woede of opwinding, gooit zijn stem naar buiten, maar Buckley hulde zich erin - als een dame in haar parfum.

Hoewel er onderling ook voldoende verschillen te bedenken zijn, betekent de opkomst van groepen als Muse en Coldplay volgens de Engelse pers het einde van 'laddism'. Laddism was de gedragscode van de kopstukken uit de Britpop-stroming; zij hielden zich, behalve met muziek, bezig met bier drinken, luidruchtig gebral, voetballen en vechten. In hun liedjes bleken die voorkeuren uit de nonchalante zang die, in het geval van bijvoorbeeld Oasis, soms meer klonk als blaffen. En net als de rest van hun levensstijl draaide ook de muziek uitsluitend om lol.

Zachtmoedig

Iets simpels als lol is tegenwoordig ver te zoeken in de Britse popmuziek. In het kielzog van Jeff Buckley (maar ook van de Engelse groep Radiohead, die sinds halverwege de jaren negentig al opgang doet met 'gevoelige' popmuziek) draait het bij Muse, Coldplay, het eveneens Engelse The Prayer Boat en ook het Belgische Arid naar eigen zeggen om emotionaliteit en kwetsbaarheid - en dat zijn woorden die een Liam Gallagher niet snel in de mond zou nemen. Het zijn vooral de stemmen die de emotionaliteit mogen uitdragen. Dat doen ze op een zachtmoedige manier, want het zijn blijkbaar vooral zachte, kwijnende gevoelens waar de zangers lucht aan willen geven. Uit interviews in de Engelse pers blijkt dat de betreffende groepen een beetje moe worden van de vergelijking met Jeff Buckley. Maar zoals zanger Chris Martin van Coldplay filosofisch opmerkte: 'Who cares where the bus has come from, it's where it's going that matters'. Onlangs verscheen Coldplays eerste cd Parachutes. In een interview met deze krant vertelde bassist Guy Berryman over Martins manier van zingen, waarmee hun groep nu veel succes heeft in eigen land. "Toen wij vier jaar geleden begonnen zette Chris al die dwalende falsetstem op, die nu schijnbaar populair is. Hij heeft altijd zo'n dynamische manier van zingen gehad." Over de achtergrond van de huidige succes, zegt Berryman: "Iedereen houdt van goeie liedjes en sterke melodieën. En deze manier van zingen is melodieuzer dan wat we eerder gewend waren. De mensen hebben hun buik vol van dat geschreeuw." Maar er is ook gemor. Toen bekend werd dat Coldplays debuut-cd was genomineerd voor de begeerde Mercury Music Prize, verschenen er in de kranten boze brieven van de bekende muzieknestor Alan McGee, ontdekker van Oasis en Primal Scream, die de muziek 'bedplassers-liedjes' noemde, en 'Jeff Buckley-light'. Niet dat de dwalende manier van zingen per se nieuw is. Integendeel, de váder van Jeff Buckley, Tim Buckley, deed het al. De erfenis van Jeff Buckley is dan ook eigenlijk de erfenis van Tim Buckley. Deze obscure zanger uit Californië had eind jaren zestig, begin jaren zeventig enig succes, totdat hij in 1975, op achtentwintigjarige leeftijd, overleed aan een overdosis heroine, morfine en alcohol. Volgens tijdgenoten deed Tim Buckley 'voor de stem, wat Jimi Hendrix voor de gitaar deed'. Zijn stem reikte van bariton tot en met tenor en hij exploreerde alle intervallen. Net als zoon Jeff, al klonk Tim donkerder. Tim Buckley maakte negen platen, in onderling uiteenlopende stijlen. Hij kwam voort uit de folkscene in Orange County, Californië, waar bijvoorbeeld ook Jackson Browne en de Nitty Gritty Dirt Band hun carrière begonnen. Hij speelde folkrock, ontdekte toen jazz en het woordloze experiment, om te eindigen met stoere funk. In de liner notes op de hoes van zijn live-lp Dream Letter. Live in London 1968 meldt zijn toenmalige gitarist Lee Underwood dat Tim Buckley was begiftigd met een fraai uiterlijk, intelligentie, talent en een waanzinnige stem. Het zijn dezelfde kenmerken waarmee Jeff Buckley twintig jaar later beroemd zou worden. Net als de door Underwood genoemde 'naakte emotie en eerlijkheid' in Tims voordracht. De geschiedenis van Jeff klinkt dan ook als een verre echo van die van zijn vader. Met het verschil dat Jeff zijn faam slechts met een plaat heeft verworven (Grace uit 1994), en Tim in zijn tijd de kans kreeg er negen te maken. Tim en Jeff hebben elkaar nauwelijks gekend. Tim had moeder Mary Guibert al voor de geboorte van Jeffrey Scott verlaten. Vader en zoon ontmoetten elkaar slechts gedurende één weekend, toen Jeff acht was. Tim overleed twee maanden later. Toch heeft die afwezige vader Jeffs leven en muziek gevormd. Dat zit hem niet alleen in de stem. Maar ook in de ambitie die Jeff zijn hele leven heeft gevoeld, om die vader op zijn minst te evenaren.

Daarin schuilt een karakteristiek die de huidige Engelse groepen als Coldplay of Muse niet kunnen of willen evenaren: Jeff Buckley had altijd de bagage van Tims reputatie. Al had Jeff maar één officiële cd gemaakt, het leken er meer omdat de twee personen bijna in elkaar overvloeiden. Dat zal een Sean Lennon niet gebeuren, omdat zijn vader alom beroemd is. Maar Tim Buckley is altijd 'underground' gebleven. Hij was een vage figuur met net genoeg bekendheid om Jeffs naam aan het begin van zijn carrière extra gewicht te geven.

Film

Hoe loodzwaar dat gewicht eigenlijk was, wordt nu duidelijk uit de prachtige film Goodbye and Hello, waarmee regisseuse Jasmina Fekovic deze zomer haar opleiding aan de Nederlandse Film en Televisie Akademie heeft afgesloten. De documentaire is veelzeggend genoeg vernoemd naar een liedje van vader Tim. Op een terras is Amsterdam, vertelt Fekovic dat het maken van de film (die in september op de Nederlandse Filmdagen in Utrecht te zien zal zijn en in oktober door de VPRO wordt uitgezonden) voor haar tegelijk een afscheid en een kennismaking was - vandaar de titel. Ze filmde in New York, waar Jeff begin jaren negentig vanuit Los Angeles naartoe was verhuisd, en in Memphis, waar hij de laatste paar maanden van zijn leven woonde, en waar hij eind mei 1997 in een zij-arm van de Mississippi verdronk. Haar eigen beelden zijn aangevuld met hilarische home-video's van fotografe Merri Cyr.

Ondanks de manipulaties en bemoeienissen van moeder Mary Guibert die Jeffs nalatenschap als een Machiavelli beheert, heeft Fekovic allerlei intimi te spreken gekregen. Zo zijn daar onder anderen de gitarist uit zijn band, Michael Tighe, fotografe en goede vriendin Merri Cyr, vriend/schrijver Robert Gordon en politie-agente Mary Grace Johnson, die zijn lichaam een week na de vermissing uit de rivier opviste. De meeste vrienden wilden in eerste instantie niet meewerken. "Toen ik vorig jaar oktober voor research naar New York ging, was er weinig animo, omdat ze slechte ervaringen hadden met de media." zegt Fekovic. "Maar toen ik vertelde over mijn bedoeling om een enigszins poëtische film over Jeff te maken, met foto-animaties, gedichten en een speciaal geschreven hulde-lied er in, van Stef Kamil Carlens (de zanger van Zita Swoon), raakten ze enthousiast." Sommige vrienden bezingen zijn overweldigende persoonlijkheid, zijn grootmoedigheid, humor en speelsheid. Maar vooral Merri Cyr, die als bevriend fotografe vaak met de band meereisde, geeft een ander beeld. Hoe hij ooit aan haar vroeg wat je moet doen als je onder spanning staat. 'Naar het strand met een boek', had Cyr geantwoord. "Op een fundamenteel niveau wist Jeff niet hoe hij voor zichzelf moest zorgen," zegt Cyr. "Dat dingen als een eigen huis, een veilige plek, van belang zijn. Hij raasde maar door." Ellen Cavolina, eigenaresse van muziekclub Fez, vertelt hoe hij na drie jaar touren (om het succes van Grace te bestendigen) zijn gevoel voor humor goeddeels kwijt was. Moeder Guibert doet haar best om een beeld te schetsen van Jeff als een ongepolijst talent, dat van jongs af aan gedichten voordroeg en de mooiste liedjes schreef. Maar tussen de regels door blijkt dat ze Buckley in de vorm heeft gekneed. Jeff moest de weggelopen en vervolgens overleden Tim vervangen. Hij mocht zijn haar niet knippen opdat het krulde als dat van zijn vader, en kreeg door Mary de juiste hippie-kleren aangemeten. Als klein jongetje werd hem een toekomst als muzikant aangepraat en op zijn tweede moest hij naar school om zijn talenten te ontplooien.

Haat

Volgens Merri Cyr was Jeff door Guibert geconditioneerd om Tim te vervangen. , ,Alles wat hij deed had te maken met Tim", zegt Cyr in de film. "Hij wedijverde met hem. Jeff moest en zou beter zijn dan die dode vader." In Goodbye and Hello vertellen bandleden hoezeer Jeff het haatte om met zijn vader vergeleken te worden. En dat is de tragiek van zijn carrière; zelf deed hij niet anders. Navrant detail in dat verband is dat Jeffs eigen roem ooit begon toen hij naar New York kwam om een liedje van Tim te zingen op een Tim Buckley- avond. Daarna stonden de vertegenwoordigers van platenmaatschappijen in de rij. Onthullend is ook het zelfbewustzijn waarmee Jeff Buckley zijn image koesterde. "Mij bleek ineens dat het niet allemaal zo spontaan was. Hij wist bijvoorbeeld heel goed door wie hij zich moest laten fotograferen om het juiste, liefdevolle portret te krijgen", zegt Fekovic. Voor de zangers van Muse, Coldplay en andere aspirant-Buckley- opvolgers is de film van Fekovic daarom verplichte kost; de randvoorwaarden van het sterrendom worden pijnlijk duidelijk. Ook om een andere reden heeft deze film zijn nut gehad. "Vriendinnen van me waren er blij mee", vertelt Jasmina Fekovic. " Omdat ze een beetje konden zien hoe hij echt was. Jeff was het type man waar ze altijd op vallen, maar hier zagen ze dat je daar ook maar weinig mee opschiet. Hij was alleen met zichzelf bezig."

De groep Coldplay speelt vanavond op het Lowlands-festival, Biddinghuizen (Flevopolder), en Muse treedt er zondag op. 'Goodbye and Hello' van Jasmina Fekovic wordt op 12 oktober uitgezonden door de VPRO-telvisie. De film is ook te zien op het Nederlands Film Festival, 20-29 september. 21 September wordt er in Nighttown, Rotterdam, een Jeff Buckley-memorial georganiseerd met oa de film van Fekovic en een optreden van Buckleys vriend/gitarist Jack McKeever. De live-cd Mystery White Boy en de DVD/video Jeff Buckley. Live in Chicago zijn uitgebracht door Columbia.

Archief CS

( a d v e r t e n t i e s )