B E E L D :
Is het waar?
Bas Blokker
Op de televisie trekt iemand de
motor van een kettingzaag in gang. Ik kijk in de tv-gids, lees Home
improvement en maak mij op voor een zelfhulpprogramma over
knutselen. Ik heb Eigen huis en tuin gezien, Top 7,
Tuinieren en wonen en Klussen met kijkers, dus ik ben op
alles voorbereid. De uitschuifbare, opklapbare boekensteun (RTL5) is
mijn favoriete klusobject van deze week.
De twee mannen in Home improvement blijken hun uitleg te geven
ten overstaan van een zaal vol publiek. Maar er wordt ook heel vaak
gelachen door onzichtbare mensen. Langzaam daagt het mij. Dit is geen
knutselprogramma. Dit is een comedy óver een knutselprogramma.
Televisie wordt echt steeds ingewikkelder. Onderuitgezakt kijken is er
allang niet meer bij, je moet voortdurend op je qui vive zijn. Gaat ze
dood en is het drama, of wordt ze succesvol geopereerd en is het snij-
tv? Dat pak voor de billen, komt dat uit Derrick of is het
meekijk-porno van SBS6? Moeten we lachen of huilen? En vooral: is het
echt of nagespeeld?
Van de radio waren we verwarring allang gewend. Daar is het een
gezelschapsspel geworden. Zet de knop aan en val in de volgende
discussie: "De situatie is uiterst zorgelijk." "Het gaat juist steeds
beter." "Als ik u nu vertel dat we het afgelopen jaar een verdubbeling
hebben gezien." "Maar niet van de urgente gevallen." "De FGBZO gaat uit
van 13.000 actuele gevallen, waarvan zeker duizend urgent." En nu moet u
zo snel mogelijk raden: waar praten zij over? Wachtlijsten? Gekke
koeien? Zinloos geweld? Soms duurt het een kwartier voor je erachter
bent.
Bij televisie dezelfde verwarring, maar dan vooral over het
werkelijkheidsgehalte. Dat is uitermate subtiel geworden en het
vocabulaire in de tv-gidsen is daartoe flink gedifferentieerd. Gisteren
konden we een docu-soap zien, een documentaire-serie, een reality-
serie, een reality-programma en dan hebben we nog niet eens een heldere
benaming verzonnen voor programma's als Real stories of the highway
patrol ('Na de reclame een achtervolging door een woonwijk') of
Sex tv (waarin die mensen van dat pak voor de billen zeggen: 'We
zijn gewone mensen met een gewone baan'). Of voor Oorlog, dat de
IKON uitzendt. Een dramaserie over Bosnië. Maar dan doe je de
Britse makers tekort. Want dit programma "is tot stand gekomen na
gesprekken met VN-militairen die in Bosnië hebben geopereerd". Is
het nu waar, een beetje waar of zou het waar kunnen zijn geweest?
Een paar avonden heen en weer switchen tussen reality-tv en drama helpt
misschien een paar vuistregels op te stellen voor een helder
onderscheid.
Als iemand in de auto tegen de camera begint te praten. Als zes jongens
elkaar omarmen terwijl ze over seks praten. Als je iemand met een
crossmotor tegen een berg ziet opvliegen. Als werkelijk niemand in beeld
een Bekende Nederlander is. Als de hoofdpersonen uitleggen wat je ze
zoëven hebt zien doen. Als je een mes in een oog ziet zetten. Als
de hoofdpersonen met bloot bovenlijf of juist in alleen T-shirt door het
huis lopen. Als ze spreken in de clichés van de relatietherapie
('Ik heb altijd moeite gehad om mezelf te uiten, mijn vader had dat
ook'). Als er gedurende twintig minuten niets grappigs, niets spannends,
niets ontroerends gebeurt. Dan kijkt u naar een reality-programma.
Voor informatieve programma's gelden de volgende regels.
Als iemand in zijn auto in zichzelf begint te praten. Als iedere derde
geïnterviewde een deskundige is. Of als er een omschrijving van de
persoon onderin beeld staat ('Rachel heeft een gehandicapt kind van de
man van haar zus'). Als de hoofdpersonen voortdurend met ontbloot
bovenlijf of juist alleen in T-shirt door het huis lopen, maar dan met
gebeeldhouwde torso's. Als de interviewer voortdurend spreekt
clichés uit de relatietherapie ('Kun je daar iets mee, met zijn
spijt?'). Dan kijk je naar een informatief programma. De rest is echte
nep.
Zo, nou hoeft niemand nog ongewild een kwartier naar Home
improvement te kijken.