In de gesteven onderbroek

Twee recente Franse films zijn openlijk pornografisch. Ze zijn gemaakt door vrouwen, maar dat maakt ze nog niet vrouwvriendelijk. Of zinnig.

door Dana Linssen

Neuk me, heet de film die deze zomer in Frankrijk een schandaal veroorzaakte. Maar hij had beter 'Fuck you!' kunnen heten, want het debuut van Virginie Despentes en Coralie Trinh Thi heeft lak aan fatsoen en goede smaak. Om te voorkomen dat Baise-moi alleen in speciale seksbioscopen mocht worden vertoond, theaters die in Frankrijk, net als in Nederland overigens, nauwelijks meer bestaan, moest de Franse minister van Cultuur zelfs de leeftijdscategorie achttien jaar en ouder weer in het filmkeuringssysteem invoeren. 'Porno' oordeelde de Franse Raad van State, het belangrijkste adviesorgaan van de Franse regering, met als argument dat de film "een aaneenschakeling van scènes van gewelddadigheid en scènes van onverholen seks" zou bevatten.

Vorige week vrijdag was Baise-moi, die tijdens het afgelopen Filmfestival Cannes zijn première beleefde, voor het eerst in Nederland te zien, als voorvertoning voor de filmpers. De film Romance van Catherine Breillat, vorig jaar al op het Filmfestival Rotterdam, werd bij die gelegenheid eveneens vertoond. Ook Romance kreeg door zijn expliciet realistische seksscènes het label porno opgeplakt. Een makkelijk, maar ook misleidend etiket, want lustopwekkend of zinnenprikkelend zijn geen van de twee films. Integendeel. Als Romance en Baise-moi door mannen zouden zijn gemaakt, dan zouden ze al snel terzijde zijn geschoven. Het zijn weinig overtuigende films, die hun voornaamste zeggingskracht willen ontlenen aan hun onverbloemdheid. Een onverbloemdheid die opeens pikant is omdat beide films, zoals ook hun maaksters maar steeds beklemtonen, door vróuwen zijn gemaakt. Foei! Wat een dapper-stoute meisjes. Dat zijn we niet gewend. Dan moet er wel meer aan de hand zijn.

Als een van de weinige vrouwen tussen een meerderheid aan mannelijke collega's voelde ik me na afloop van de persvoorstelling vooral geërgerd door het vermeend feministische standpunt van Romance en Baise-moi. Het praat bovendien wat moeilijk met je collega's als het merendeel van hen zich zojuist heeft horen beledigen en hun seksegenoten heeft zien vernederen en uitmoorden. Bovendien maakt seks, vooral echte, onomwonden seks, met echte billen, echte borsten en echte piemels, ook volwassenen nog steeds een beetje giechelig. Laat staan als dat hele seksuele universum weinig subtiel wordt ingezet om de battle of the sexes voorgoed te beslechten. In het voordeel van de vrouw wel te verstaan. Als er al zoiets als een feministische zaak is, dan doen films als Romance en Baise- moi hem geen goed.

Romance en Baise-moi willen wraak nemen op de man, die heerlijk mythische, ongrijpbare, schurkachtige universele man.

In Romance kiest de hoogzwangere hoofdpersoon, die van haar vriend niet genoeg begrip en bevrediging krijgt, voor een nogal extreme manier om haar seksuele identiteit te vinden. Eerst zoekt ze een minnaar, dan begint ze een sadomasochistische verhouding met de bovenmeester van de school en uiteindelijk kan ze alleen triomferen door een moord te plegen.

Baise-moi gaat verder waar Romance ophoudt. Twee door het leven (lees: door mannen) gekwetste vrouwen maken er een sport van om aan de lopende band mannen af te knallen met wie ze eerst seksuele relaties zijn aangegaan.

Sadistische man

De wraakzucht van beide films lijkt op het standpunt dat Marleen Gorris al in 1984 in Gebroken spiegels etaleerde. In die Nederlandse film vermoordt een stelletje vrouwen een sadistische man. Aan verzachtende omstandigheden geen gebrek, maar de film kon alleen bij hardcore feministen op begrip rekenen.

Ook Baise-moi voert een overdaad aan clichés op om het gedrag van zijn personages goed te praten. Hoofdpersonen Manu en Nadine krijgen een verleden mee van seksuele mishandeling, druggebruik en pornografie, dat moet verklaren waarom zij zo zijn geworden als ze zijn. Ze kennen de regels van het seksuele spel, namelijk je mond houden en doen wat er van je gevraagd wordt. Ze ontdekken echter dat ze die regels naar hun hand kunnen zetten, dat ze zichzelf dominant kunnen opstellen. En dat ze seks dan leuk vinden. Het soort seks dat over macht gaat, wel te verstaan.

Romance en Baise-moi grossieren in versleten seksuele stereotypen: de geforceerde aseksualiteit van de dragende en de barende moeder, de anorectische madonna, de zwijgende geisha, de eeuwigdurende beschikbaarheid van de wulpse hoer en vooral de vrouw die nu eenmaal schuldig is omdat ze een vrouw is. De vraag is of vrouwen die deze fantasieën uitleven om wraak te nemen op de mannen die hen deze rollen opdringen, werkelijk geëmancipeerd zijn. Bovendien leidt het in Baise-moi tot een op z'n minst dubbelzinnige boodschap. "Nu weten we eindelijk dat vrouwen net zo erg zijn als mannen", meende filmmaker Dylan de Jong, aanwezig bij de persvoorstelling, niet zonder ironie. "Of nog een graadje erger. Waar de stereotype man van een gefrustreerde vrouw zegt dat ze nodig eens gepakt moet worden, kunnen vrouwen nu dankzij Baise-moi tegen gefrustreerde mannen zeggen dat ze nodig eens door hun kop moeten worden geschoten."

Mijn voornaamste reactie op de damesbladenretoriek van Romance is trouwens ook typisch mannelijk. Ik dwaal af. Hoofdpersoon Marie praat en praat, nooit houdt ze op, maar ik luister al niet eens meer naar haar gelamenteer over mannen die vrouwen zouden moeten neuken alsof ze hen eren. Ik kijk naar haar schriele tietjes. En hoe ze het klaarspeelt om met die cup niks toch nog een te strakke bh te dragen. En natuurlijk schaam ik me voor die onaardige observaties. Hoe vrouwelijk! Gelukkig leef ik allang niet meer in een wereld waarin sekseverschillen er alleen maar toe dienen om te polariseren.

Romance wil veel vertellen, maar het is duidelijk dat de film (net als Baise-moi trouwens) eerst een boek was. Er wordt meer beweerd dan getoond. Hoe potsierlijk wordt dan dat piemeltje dat Marie uit de keurig wit gesteven onderbroek van haar onwillige vriend haalt en in haar mond neemt om hem zo tot seks te bewegen.

Het shockeert me niet dat dit écht gebeurt in deze film, maar wel dat het er niet echt uitziet. De acteur heeft geen erectie, ook niet als de actrice zegt: 'Je stijft'. Eerlijk gezegd zou ik van al dat gelul ook geen stijve krijgen. De zogenaamd scandaleuze bijrol van pornoacteur Rocco Siffredi, met wie Marie een affaire krijgt, blijkt bittere noodzaak. Hij is de enige wiens erectie wel bestand is tegen haar afmattende geouwehoer.

Vernederen

Marie kiest er voor om lijdzaam wraak te nemen. Ze voelt zich door haar vriend vernederd omdat hij naar andere vrouwen kijkt. Als reactie kiest ze seksuele relaties waarin ze zich nog een graadje verder kan laten vernederen. Onnodig te zeggen dat de boodschap niet aankomt. Dan zijn de woede en de wraak in Baise-moi in ieder geval een stuk doeltreffender. Evenals de seksscènes, die in Romance vooral gestileerd en geëstheticeerd aandoen, ondanks de echte penetraties en fellatio's die je ziet. De hoofdpersonen in Baise- moi worden dan ook gespeeld door volbloed porno-actrices. Die weten wat ze doen, en hoeven niet zoals actrice Caroline Ducey door Breillat 'met respect' in beeld te worden gebracht.

De vraag is wat het oplevert. Het lijkt erop dat Romance en Baise-moi alleen maar de mond vol hebben van feministische leerstellingen om schaamteloos seksuele beelden te kunnen exploiteren. Meer dan door hun toch al sensationele onderwerpen (seks! geweld!), willen Romance en Baise-moi opzien baren doordat wat ze tonen écht is. Ze willen een terrein verkennen dat traditioneel aan mannen is voorbehouden, maar ze willen niet beseffen dat het imiteren van ongewenst gedrag, ongewenst gedrag blijft.

Echt geneukt is er de afgelopen jaren al genoeg in de kunstzinnige film. In Jezus is een Palestijn van Lodewijk Crijns bijvoorbeeld, en in La vie de Jésus (1997) van Bruno Dumont, een nietsontziend portret van werkloze jongeren in Noord-Frankrijk, zat al een schermvullende penetratiescène. Net als in Lars von Triers schets van de onttakeling van een groepje welgestelde burgers dat 'de idioot in zichzelf' gaat ontdekken in The Idiots (1998). Dumont werd geprezen om zijn realisme, al werden er voor het bedoelde shot wel stand-ins gebruikt. Iets wat Lars von Trier juist werd verweten, omdat het niet zou stroken met zijn Dogma-regels van authenticiteit.

De Nederlandse acteur Thom Hoffman exploreerde diverse seksuele gebieden met de Japanse porno-actrice Mai Hoshino in Shabondama Elegy (1999) van Ian Kerkhof. Maar de acteur werd verliefd op de actrice, waardoor we niet langer alleen naar echte seks zaten te kijken, maar ook naar echte gevoelens. Wilden we zo nog wel voyeur zijn?

De werkelijkheid is in de mode. Maar voor de ervaring van een film is het helemaal niet belangrijk of iets echt is of niet. De echte seksscènes in Romance en Baise-moi maken niet dat ik beter begrijp waar die films over gaan. Ze komen eerder over als een flauw retorisch trucje om diegenen die op die vermeend pornografische beelden afkomen te ontnuchteren. 'Echt' is dan alleen nog maar een etiket of een stijlmiddel. Of zou zich toch ergens een wereld aandienen die zo groots is, zo gruwelijk, zo ongrijpbaar, dat het kopiëren van de werkelijkheid een laatste wanhopige poging is om er greep op te krijgen?

Dan moet je consequent zijn. Dan moet je actrice Caroline Ducey ook echt zwanger laten worden in Romance en echt een kind laten baren. En dan kunnen die actrices in Baise-moi net zo goed echt mannen neerschieten en echt doodgaan. Waarom krijgen Breillat en Despentes/Trinh Thi hun actrices wel zover dat ze echt neuken, maar niet zover dat ze zich echt in elkaar laten slaan? Dat is logischerwijs de volgende stap.

Naar echte seks durven we inmiddels als verstandige, relativerende filmkijkers wel te kijken. Zo heel veel meer dan tijdens de gemiddelde late avond-programmering van een commerciële zender is er trouwens in Romance en Baise-moi niet te zien. Nieuw is dat de combinatie seks en geweld wordt overgoten met een realistisch sausje en wordt gelegitimeerd met een beroep op het feminisme. Breillat en Despentes/Trinh Thi zijn veel minder realistisch dan ze suggereren. Als kijker moet je van hen aannemen dat het bloed en de wonden en de blauwe plekken en de pijn 'slechts verbeelding' zijn, waar al die pikken en kutten niets meer aan de verbeelding over willen laten. Vreemd onderscheid.

'Romance' is vanaf volgende week donderdag te zien in de Nederlandse bioscoop, 'Baise-moi' vanaf 21 september.

Archief CS

( a d v e r t e n t i e s )